Учебные программы 4 класс

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Беларуская мова» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання

БЕЛАРУСКАЯ МОВА

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

Ва ўмовах інфармацыйнага грамадства асаблівай увагі ў працэсе навучання беларускай мове на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі патрабуе развіццё моўнай асобы, яе здольнасцей і творчага патэнцыялу, неабходных для актыўнай дзейнасці, сацыяльнага самавызначэння і самарэалізацыі.

Мэта навучання – авалоданне вучнямі камунікатыўнымі ўменнямі і навыкамі, неабходнымі для эфектыўнага выкарыстання мовы ў розных сітуацыях зносін, развіццё іх творчага патэнцыялу, далучэнне праз мову да культурных традыцый беларускага народа.

Задачы навучання беларускай мове ў І–IV класах:

1) у межах моўнай кампетэнцыі:

асэнсаванне тэксту, сказа, слова і гука з пункту погляду іх функцыянавання;

авалоданне графікай беларускай мовы;

засваенне фанетычных, лексічных і граматычных ведаў для прымянення іх у маўленчай дзейнасці;

узбагачэнне слоўнікавага запасу вучняў, засваенне вымаўленчых норм, правіл правапісу;

2) у межах маўленчакамунікатыўнай кампетэнцыі:

фарміраванне камунікатыўных уменняў і навыкаў вучняў;

развіццё практычных уменняў і навыкаў выкарыстання беларускай мовы ва ўсіх відах маўленчай дзейнасці;

развіццё творчых здольнасцей вучняў пры стварэнні ўласных вусных і пісьмовых выказванняў;

3) у межах лінгвакультуралагічнай і сацыякультурнай кампетэнцый:

фарміраванне пачуццёва-вобразнага ўспрымання беларускай мовы і ўмення адрозніваць яе ад рускай мовы;

асэнсаванне беларускай мовы як нацыянальнай культурнай каштоўнасці;

фарміраванне асэнсаванага ўспрымання беларускай літаратурнай мовы як сродку замацавання культурных традыцый, маральных каштоўнасцей грамадства;

засваенне правіл маўленчага этыкету, сацыяльных норм маўленчых паводзін у розных сітуацыях зносін;

фарміраванне ў вучняў пачуцця прыгажосці, мілагучнасці, выразнасці, эстэтычнай вартасці беларускай мовы.

Напрамкі навучання

Працэс развіцця асобы вучня пры навучанні беларускай мове павінен быць узаемазвязаным і садзейнічаць рэалізацыі наступных напрамкаў: моўнага (засваенне сістэмы мовы, заканамернасцей і правіл функцыянавання моўных сродкаў у маўленні, норм беларускай літаратурнай мовы), маўленчага (авалоданне спосабамі перадачы думкі сродкамі мовы ў вуснай і пісьмовай формах, у розных відах маўленчай дзейнасці: чытанні, слуханні, гаварэнні, пісьме), камунікатыўнага (авалоданне культурай маўлення, правіламі маўленчых зносін, уменнямі ствараць самастойныя вусныя і пісьмовыя выказванні розных відаў), лінгвакультуралагічнага (асэнсаванне беларускай мовы як нацыянальнай каштоўнасці, сродку замацавання культурных традыцый; засваенне нацыянальна маркіраваных адзінак беларускай мовы), сацыякультурнага (засваенне сацыяльных норм маўленчых паводзін, культурных каштоўнасцей беларускага народа і агульначалавечых каштоўнасцей; авалоданне правіламі беларускага маўленчага этыкету).

У аснову пабудовы курса беларускай мовы на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі кладуцца зыходныя палажэнні кампетэнтнаснага, лінгвакультуралагічнага, камунікатыўна-дзейнаснага і асобасна арыентаванага падыходаў.

Кампетэнтнасны падыход у навучанні мове прадугледжвае разам з атрыманнем ведаў пра мову развіццё ўменняў аналізаваць і сістэматызаваць моўную інфармацыю, прымяняць яе ў маўленчай дзейнасці ў адпаведнасці з асобаснымі запатрабаваннямі для рашэння вучэбных, пазнавальных, практычных і камунікатыўных задач. Рэалізацыя гэтага падыходу мае на ўвазе фарміраванне ў вучняў шэрагу кампетэнцый. Кампетэнцыі ў моўнай адукацыі адлюстроўваюць здольнасць рэалізацыі моўных ведаў і ўменняў праз маўленчую дзейнасць у розных сітуацыях зносін, у тым ліку ў працэсе навучання. Асаблівасцю гэтага падыходу з’яўляецца метапрадметнасць – устаноўка на фарміраванне ў вучняў універсальных (агульнавучэбных) уменняў, галоўнымі з якіх з’яўляюцца ўменні мэтамеркавання, планавання, кантролю, ацэнкі (рэгулятыўныя).

Змест кампетэнцый, якія фарміруюцца пры вывучэнні беларускай мовы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі:

моўная кампетэнцыя ўключае веды пра сістэму мовы, яе адзінкі (тэкст, сказ, слова, гукі мовы) і правілы функцыянавання ў маўленні; уменні вылучаць адзінкі мовы, праводзіць розныя віды разбору (гука-літарны, разбор слова па саставе, разбор па часцінах мовы, па членах сказа); валоданне нормамі беларускай літаратурнай мовы;

маўленча-камунікатыўная кампетэнцыя ўключае валоданне рознымі відамі маўленчай дзейнасці; фарміраванне маўленчых паводзін, адэкватных мэтам і сітуацыям зносін; уменні выкарыстоўваць лексічныя адзінкі ў адпаведнасці з іх значэннем, выбіраць патрэбную моўную форму і спосабы выказвання думкі ў залежнасці ад умоў камунікацыі;

лінгвакультуралагічная кампетэнцыя ўключае асэнсаванне беларускай мовы як нацыянальнай каштоўнасці, сродку замацавання культурных традыцый, засваенне нацыянальна маркіраваных адзінак беларускай мовы, авалоданне правіламі беларускага маўленчага этыкету;

сацыякультурная кампетэнцыя ўключае ўсведамленне ролі беларускай мовы ў жыцці чалавека, паважлівае стаўленне да культуры і мовы беларускага народа і іншых народаў, засваенне сістэмы агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей, засваенне сацыяльных норм маўленчых паводзін у розных сітуацыях зносін.

Працэс навучання беларускай мове скіраваны на дасягненне наступных метапрадметных вынікаў навучання:

уменне ўспрымаць і асэнсоўваць вучэбны матэрыял, які прад’яўляецца ў вербальнай форме, выдзяляць галоўнае ў ім, рацыянальна запамінаць, выконваць разумовыя аперацыі;

уменне выкарыстоўваць маўленчыя сродкі і сродкі інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій для рашэння камунікатыўных і пазнаваўчых задач;

уменне працаваць з вучэбнай кнігай, іншымі друкаванымі і аўдыявізуальнымі крыніцамі інфармацыі;

уменне працаваць з інфармацыяй (пошук, прымяненне, захаванне), рыхтаваць сваё выступленне і выступаць з аўдыя-, відэа- і графічным суправаджэннем;

уменне слухаць суразмоўцу і весці дыялог, прызнаваць наяўнасць розных пунктаў погляду, выказваць сваё меркаванне і аргументаваць яго.

Лінгвакультуралагічны падыход да навучання прадугледжвае рэалізацыю задач фарміравання культурнага чалавека сродкамі беларускай мовы, паколькі яна з’яўляецца нацыянальнай каштоўнасцю, праяўленнем культуры народа. У логіцы лінгвакультуралагічнага падыходу мова разумеецца не толькі як сродак назапашвання ведаў і фарміравання ўменняў і навыкаў, але і як сродак станаўлення асобы вучня, усведамлення ім прыналежнасці да свайго народа, сваёй краіны. Праз мову адбываецца далучэнне асобы да светапогляду народа, яго гісторыі, культуры, сістэмы маральных і духоўных каштоўнасцей.

Лінгвакультуралагічны падыход рэалізуецца пры вывучэнні фактаў мовы розных узроўняў (фанетычных, лексічных, граматычных, узроўню тэксту) і знаходзіць у іх пацверджанне асаблівасцей узаемасувязі мовы і культуры. Важнейшым спосабам выражэння культуралагічнай інфармацыі на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі з’яўляецца культурнае (намінатыўнае, эмацыянальнае, экспрэсіўнае, ацэначнае, вобразнае, матывацыйнае) значэнне вывучаемых адзінак мовы (слоў, прыказак, прымавак, формул маўленчага этыкету, тэкстаў культуразнаўчага характару). Лінгвакультуралагічны падыход садзейнічае фарміраванню ў вучняў лінгвакультуралагічнай і сацыякультурнай кампетэнцый.

Камунікатыўна-дзейнасны падыход да навучання беларускай мове прадугледжвае такую арганізацыю працэсу навучання, якая максімальна набліжаецца да рэальнага працэсу маўленчых зносін. Аб’ектам навучання становіцца маўленчая дзейнасць ва ўсіх яе відах. У аснове навучання знаходзяцца рэальныя маўленчыя дзеянні вучняў, якія накіраваны не толькі на ўспрыманне і разуменне вусных і пісьмовых выказванняў на беларускай мове, але і на стварэнне беларускамоўных тэкстаў. Гэта садзейнічае развіццю маўленча-камунікатыўнай кампетэнцыі.

Паколькі навучанне мове разглядаецца як культурны працэс, сутнасць якога заключаецца ў гуманістычным і творчым узаемадзеянні ўсіх яго ўдзельнікаў, яно грунтуецца на асноўных палажэннях асобасна арыентаванага падыходу. Гэты падыход характарызуецца тым, што ў цэнтры навучальнай дзейнасці знаходзіцца асоба вучня (яго развіццё, задавальненне адукацыйных запатрабаванняў, інтарэсаў, творчых магчымасцей).

Прынцыпы адбору зместу навучання

Сістэмна-функцыянальны прынцып прадугледжвае цэласнае адлюстраванне ў змесце навучання шматузроўневасці моўнай сістэмы і характарыстыку функцыянальных магчымасцей моўных адзінак кожнага ўзроўню (роля, якую яны выконваюць у маўленні).

Прынцып мінімізацыі моўнага матэрыялу патрабуе адбіраць матэрыял з улікам яго значнасці для дасягнення пастаўленых мэт і задач навучання на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі.

Камунікатыўны прынцып азначае, што працэс навучання патрэбна забяспечыць адпаведным зместам для авалодання вучнямі ўсімі відамі маўленчай дзейнасці (аўдзіраванне, гаварэнне, чытанне, пісьмо).

Прынцып тэкстацэнтрызму мае на ўвазе адбор зместу навучання, які павінен забяспечыць арганізацыю адукацыйнага працэсу на аснове тэксту.

Змест вучэбнага прадмета «Беларуская мова» складаюць:

1) моўныя веды, уменні і навыкі (веды пра сістэму моўных адзінак і заканамернасці іх функцыянавання, фанетыка-артыкуляцыйныя навыкі, лексічныя, лексіка-граматычныя, арфаграфічныя і пунктуацыйныя ўменні і навыкі);

2) маўленчыя ўменні і навыкі (уменні і навыкі ў розных відах маўленчай дзейнасці: аўдзіраванні, чытанні, гаварэнні, пісьмовым маўленні);

3) камунікатыўныя ўменні і навыкі (уменні і навыкі выкарыстання розных відаў маўленчай дзейнасці ў пэўных маўленчых сітуацыях);

4) агульныя звесткі пра беларускую мову, формы яе існавання і сферы ўжывання, культурную і эстэтычную самакаштоўнасцьбеларускай мовы;

5) традыцыйны маўленчы этыкет, моўная норма, міжмоўная аманімія.

Сістэма развіцця маўлення скіравана на авалоданне рознымі відамі маўленчай дзейнасці, фарміраванне ў вучняў здольнасці разумець праслуханае ці прачытанае маўленчае паведамленне на беларускай мове, ствараць вуснае выказванне на беларускай мове для задавальнення камунікатыўнага намеру, паступовае авалоданне пісьмовым маўленнем. Для дасягнення пастаўленай мэты змест сістэмы развіцця маўлення прадстаўлены ў трох кірунках:

фарміраванне правільнага ўспрымання і разумення беларускай мовы пры слуханні і чытанні;

фарміраванне ўменняў гаварэння;

фарміраванне ўменняў пісьмовага маўлення.

Змест навучання па кожным кірунку размяркоўваецца з паступовым ускладненнем у кожным наступным класе і вызначае асноўныя віды вучэбнай работы, якімі павінны авалодаць вучні на працягу ўсяго навучальнага года. Гэтыя віды работы пададзены ў вучэбнай праграме ў канцы кожнага раздзела. Развіццё маўлення адбываецца праз павелічэнне ступені самастойнасці вучняў пры выкананні заданняў і практыкаванняў.

Вывучэнне беларускай мовы ў IV класе пачынаецца раздзелам «Паўтарэнне», які мае на мэце актуалізаваць веды вучняў пра марфемную будову слова, часціны мовы, пра заснаваныя на фанетычным і марфалагічным прынцыпах правапісу правілы напісання слоў.

Вывучэнне раздзела «Тэкст» мае практычную накіраванасць і забяспечвае вучняў неабходнымі ведамі і ўменнямі для актыўных маўленчых дзеянняў па стварэнні тэкстаў. Асаблівасцю вывучэння тэксту з’яўляецца тое, што ён разглядаецца як вынік маўленчай дзейнасці. Асноўнымі задачамі вывучэння раздзела «Тэкст» у IV класе з’яўляюцца фарміраванне ўяўленняў пра сродкі сувязі сказаў у тэксце, пра ролю вобразна-выяўленчых сродкаў мовы ў тэксце, знаёмства з асаблівасцямі будовы тэкстаў розных тыпаў (апавяданне, апісанне, разважанне).

Раздзел «Сказ» змяшчае звесткі пра асаблівасці будовы і афармлення на пісьме сказаў з аднароднымі членамі, пра сродкі сувязі аднародных членаў сказа.

Тэма «Склад слова» ўключае знаёмства з асновай слова, фарміраванне першапачатковых уяўленняў пра тыпы асноў.

Тэма «Часціны мовы» прадугледжвае засваенне скланення назоўнікаў, прыметнікаў, спражэння дзеясловаў, знаёмства з асабовымі займеннікамі. Асноўнымі задачамі вывучэння тэмы з’яўляюцца адпрацоўка ўменняў вызначаць склонавыя формы назоўнікаў, прыметнікаў, асабовыя формы дзеясловаў і выкарыстоўваць іх у маўленні, выпрацоўка ўменняў беспамылкова пісаць з апорай на табліцы склонавыя качаткі назоўнікаў і прыметнікаў, асабовыя канчаткі дзеясловаў. Вучні практыкуюцца ў правядзенні элементарнага марфалагічнага разбору вывучаемых часцін мовы.

Асноўная задача навучання каліграфіі – удасканаленне ў вучняў уменняў і навыкаў плаўнага, правільнага, прыгожага і хуткага пісьма. У IV класе практыкаванні па каліграфіі выконваюцца па меры неабходнасці з мэтай прывучэння да рытмічнага пісьма. Заданні дыферэнцыруюцца з улікам каліграфічных недахопаў кожнага з вучняў. Змест працы па каліграфіі па магчымасці звязваецца з вывучаемым на ўроку фанетычным, лексічным, граматычным матэрыялам.

Рэкамендаваныя метады і формы навучання і выхавання

На вучэбных занятках рэкамендуецца выкарыстоўваць разнастайныя метады навучання і выхавання: расказ, гутарка, самастойная работа, наглядныя метады, выкананне практыкаванняў, практычных работ і інш. З мэтай актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў выкарыстоўваюцца метады праблемнага навучання, інтэрактыўныя, эўрыстычныя, гульнявыя метады, дыскусіі і інш.

Мэтазгодна спалучаць франтальныя, групавыя, парныя і індывідуальныя формы навучання, выкарыстоўваць такія віды ўрокаў, як урок-даследаванне, урок-практыкум, урок-гульня, інтэграваны ўрок і інш.

Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца настаўнікам самастойна на аснове мэт і задач вывучэння пэўнай тэмы, сфармуляваных у вучэбнай праграме патрабаванняў да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў з улікам іх узроставых і індывідуальных асаблівасцей.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА

87 гадзін

 

ПАЎТАРЭННЕ (4 гадзіны)

 

Аднастайнае напісанне кораня ў аднакаранёвых словах. Правапіс прыставак. Падваенне зычных на стыку прыстаўкі і кораня, кораня і суфікса. Лік і род назоўнікаў. Змяненне прыметнікаў па родах і ліках. Лік і час дзеясловаў.

 

ТЭКСТ (7 гадзін)

 

Сувязь сказаў у тэксце. Сродкі сувязі сказаў у тэксце: лексічныя паўторы аднаго і таго ж слова або аднакаранёвых слоў, сінонімы, антонімы, выкарыстанне слоў ён, яна, яно, яны, гэты, той, там, так, адзінства часавых форм дзеясловаў.

Тыпы тэксту: апавяданне, апісанне, разважанне. Перадача паслядоўнасці падзей у апавядальных тэкстах. Будова тэксту-апавядання. Паведамленне аб прыметах прадмета ў апісальных тэкстах. Будова тэксту-апісання. Выказванне і доказ думкі ў разважаннях. Будова тэксту-разважання.

Вобразна-выяўленчыя сродкі мовы ў тэксце.

Віды дзейнасці. Складанне тэксту-апавядання, апісання, разважання на вызначаную тэму з дапамогай апорных слоў. Складанне плана тэксту. Вызначэнне асноўнай думкі тэксту. Падбор загалоўка да тэксту. Пашырэнне гатовага тэксту вобразна-выяўленчымі сродкамі. Рэдагаванне тэксту заменай слоў-паўтораў займеннікамі. Аргументаванае вызначэнне тыпу тэксту. Падзел на сэнсавыя часткі, складанне плана і вусны пераказ прачытанага тэксту. Падзел на сэнсавыя часткі праслуханага тэксту. Выбар з тэксту асноўнага зместу i вусны пераказ яго (сціслы пераказ).

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Ведаць:

сродкі сувязі сказаў у тэксце;

асаблівасці тэкстаў розных тыпаў (апавяданне, апісанне, разважанне), іх будову.

Умець (валодаць спосабамі пазнавальнай дзейнасці):

знаходзіць сродкі сувязі сказаў у тэксце;

адрозніваць тэкст-апавяданне, тэкст-апісанне і тэкст-разважанне;

вызначаць структурныя часткі тэкстаў розных тыпаў;

падрабязна пераказваць вусна і пісьмова па плане змест праслуханага і прачытанага тэксту (аб’ёмам не больш за 90 слоў);

сцісла пераказваць у вуснай форме змест праслуханага і прачытанага тэксту.

Выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

ужываць ветлівыя словы і звароты ў зносінах з людзьмі па тэлефоне;

ствараць нескладаныя маналагічныя выказванні ў выглядзе апавядання, апісання або разважання на даступныя вучням тэмы (пра свае прыгоды, любімыя кнігі, гісторыю сваёй краіны, змены ў прыродзе роднага краю, прафесіі людзей).

Навучальная пісьмовая работа (пераказ).

 

СКАЗ (10 гадзін)

 

Сказы з аднароднымі членамі (дзейнікамі, выказнікамі, даданымі членамі). Сродкі сувязі аднародных членаў сказа: інтанацыя, злучнікі і, а, але. Знакі прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі.

Ужыванне ў тэкстах сказаў з аднароднымі членамі.

Віды дзейнасці. Пашырэнне сказаў аднароднымі членамі, дапаўненне тэксту сказамі з аднароднымі членамі. Вызначэнне галоўных і даданых аднародных членаў сказа. Вызначэнне ролі злучнікаў у сказах з аднароднымі членамі сказа. Пастаноўка знакаў прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі. Вызначэнне сказаў з аднароднымі членамі ў праслуханым і прачытаным тэксце. Пісьмовы пераказ прачытанага тэксту па калектыўна складзеным плане. Складанне вуснага выказвання на вызначаную тэму па плане і апорных словах, прапанаваных настаўнікам.

Навучальная пісьмовая работа (сачыненне).

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Ведаць:

прыметы аднародных членаў сказа;

сродкі сувязі аднародных членаў у сказе;

правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі.

Умець (валодаць спосабамі пазнавальнай дзейнасці):

правільна інтанаваць сказы з аднароднымі членамі;

вызначаць сродкі сувязі аднародных членаў у сказе (інтанацыя, злучнікі і, а, але);

ставіць знакі прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі.

Выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

удзельнічаць у дыялогах на даступныя вучням тэмы: выкарыстоўваць сказы з аднароднымі членамі, адэкватна перадаючы эмоцыі і захоўваючы інтанацыю аднароднасці ў межах сказа.

 

СЛОВА (60 гадзін)

 

Склад слова (2 гадзіны)

 

Часткі слова. Аснова слова як частка слова без канчатка. Вызначэнне канчатка і асновы слова. Вызначэнне апошняга гука асновы.

Віды дзейнасці. Вызначэнне ў словах кораня, прыстаўкі, суфікса, канчатка, асновы слова. Утварэнне форм аднаго і таго ж слова з дапамогай канчатка. Спалучэнне слоў у сказе шляхам замены канчатка. Вызначэнне асновы слова на слых. Складанне сказаў з формамі аднаго і таго ж слова. Сачыненне па ўласных назіраннях па калектыўна складзеным плане.

 

Часціны мовы (58 гадзін)

 

Назоўнік

(23 гадзіны, з іх 1 гадзіна – кантрольны дыктант)

 

Назоўнік як часціна мовы. Змяненне назоўнікаў па склонах. Назвы склонаў і склонавыя пытанні. Фразавае скланенне: ёсць (хто? што?) – назоўны склон; няма (каго? чаго?) – родны склон; даць (каму? чаму?) – давальны склон; бачыць (каго? што?) – вінавальны склон; ганарыцца (кім? чым?) – творны склон; сумаваць (па кім? па чым?) – месны склон. Вызначэнне склону назоўнікаў у сказах з апорай на табліцу. 1, 2, 3-е скланенне назоўнікаў.

Скланенне назоўнікаў жаночага роду з канчаткам -а (-я) у форме назоўнага склону адзіночнага ліку (1-е скланенне). Азнаямленне з напісаннем склонавых канчаткаў назоўнікаў 1-га скланення (з апорай на табліцу). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў 1-га скланення ў формах давальнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -і, -ы, -е, -э ў формах давальнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -а (-я) у форме назоўнага склону, -у (-ю) – у форме вінавальнага склону. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -і, -ы ў форме роднага склону. Варыянты канчаткаў назоўнікаў 1-га скланення ў форме творнага склону: -ой (-ою), -ёй (-ёю), -ай (-аю), -яй (-яю).

Скланенне назоўнікаў мужчынскага роду з нулявым канчаткам у форме назоўнага склону і ніякага роду ў форме адзіночнага ліку (2-е скланенне). Азнаямленне з напісаннем склонавых канчаткаў назоўнікаў 2-га скланення (з апорай на табліцы). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў 2-га скланення мужчынскага роду ў формах роднага і вінавальнага склонаў (назоўнікі, якія адказваюць на пытанне хто?), у формах назоўнага і вінавальнага склонаў (назоўнікі, якія адказваюць на пытанне што?). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў 2-га скланення ніякага роду ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў. Супастаўленне форм назоўнага і вінавальнага склонаў па пытаннях, канчатках і ролі назоўніка ў сказе (дзейнік або даданы член сказа). Напісанне канчаткаў назоўнікаў -а (-я), -у (-ю) у форме роднага склону. Напісанне канчатка назоўнікаў -у (-ю) у форме давальнага склону. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -ам, -ом, -ем, -ём у форме творнага склону. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -е, -ы, -і, -у, -ю ў форме меснага склону.

Скланенне назоўнікаў жаночага роду адзіночнага ліку з нулявым канчаткам у форме назоўнага склону (3-е скланенне). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў 3-га скланення ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў. Супастаўленне форм назоўнага і вінавальнага склонаў па пытаннях і ролі назоўніка ў сказе (дзейнік або даданы член сказа). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў 3-га скланення ў формах роднага, давальнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -ы, -і ў формах роднага, давальнага і меснага склонаў. Напісанне канчатка назоўнікаў -у (-ю) у форме творнага склону. Падаўжэнне апошняга зычнага асновы паміж галоснымі ў форме творнага склону (ночч-у, рунн-ю).

Скланенне назоўнікаў множнага ліку. Азнаямленне з напісаннем склонавых канчаткаў назоўнікаў множнага ліку (з апорай на табліцы). Супадзенне канчаткаў назоўнікаў множнага ліку ў формах роднага і вінавальнага склонаў (назоўнікі, якія адказваюць напытанне хто?), у формах назоўнага і вінавальнага склонаў (назоўнікі, якія адказваюць на пытанне што?). Супастаўленне форм назоўнага і вінавальнага склонаў па пытаннях і ролі назоўніка ў сказе (дзейнік або даданы член сказа). Напісанне канчаткаў назоўнікаў -ы, -і ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў, -аў (-яў), -оў (-ёў), -эй (-ей) і нулявога канчатка ў формах роднага і вінавальнага склонаў. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -ам (-ям) у форме давальнага склону. Напісанне канчаткаў назоўнікаў -амі (-ямі), -мі ў форме творнага склону. Напісанне канчатка назоўнікаў -ах (-ях) у форме меснага склону.

Адрозненне месца націску ў граматычных формах назоўнікаў у рускай і беларускай мовах.

Віды дзейнасці. Знаходжанне ў тэксце назоўнікаў, якія адказваюць на пытанні хто? што? Вызначэнне склону назоўнікаў. Утварэнне склонавых форм назоўнікаў. Практыкаванні ў напісанні склонавых канчаткаў назоўнікаў 1, 2 і 3-га скланення (з апорай на табліцы). Спалучэнне назоўнікаў з іншымі словамі ў сказе шляхам змянення канчатка. Развіццё сказаў назоўнікамі ў патрэбнай форме. Вызначэнне на слых памылак у спалучальнасці назоўнікаў з іншымі словамі ў сказах. Развіццё сказаў у тэксце блізкімі, супрацьлеглымі па значэнні назоўнікамі ў розных склонах.

 

Прыметнік (12 гадзін)

 

Прыметнік як часціна мовы. Змяненне прыметнікаў па ліках, родах у залежнасці ад назоўнікаў, з якімі яны звязаны ў сказе.

Змяненне прыметнікаў адзіночнага і множнага ліку па склонах у залежнасці ад назоўнікаў, з якімі яна звязаны ў сказе. Вызначэнне склону прыметніка па пытанні і склоне назоўніка, да якога ён адносіцца.

Скланенне прыметнікаў мужчынскага і ніякага роду, азнаямленне з правапісам іх склонавых канчаткаў. Супадзенне канчаткаў прыметнікаў мужчынскага роду ў формах роднага і вінавальнага склонаў (калі яны адносяцца да назоўнікаў, якія адказваюць на пытанне хто?) і ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў (калі яны адносяцца да назоўнікаў, якія адказваюць на пытанне што?). Супадзенне канчаткаў прыметнікаў ніякага роду ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў. Напісанне канчаткаў прыметнікаў у формах назоўнага і вінавальнага склонаў: -ы, -і – м. р., -ое, -ае, -яе – н. р. Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ога, -ага (-яга) у форме роднага склону. Супадзенне канчаткаў прыметнікаў у формах творнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ым, -ім у формах творнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ому, -аму (-яму) у форме давальнага склону.

Скланенне прыметнікаў жаночага роду, азнаямленне з правапісам іх склонавых канчаткаў. Супастаўленне канчаткаў прыметнікаў жаночага і ніякага роду ў форме назоўнага склону і адрозненне іх пры дапамозе пытанняў: якая? – -ая (-яя); якое? – -ое, -ае, -яе. Супадзенне канчаткаў прыметнікаў жаночага роду ў формах роднага, давальнага, творнага і меснага склонаў. Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ой, -ай (-яй) у формах роднага, давальнага, творнага і меснага склонаў. Варыянты канчаткаў прыметнікаў жаночага роду ў форме творнага склону – -ой (-ою), -ай (-аю), -яй (-яю). Супастаўленне канчаткаў прыметнікаў у формах вінавальнага і творнага склонаў і адрозненне іх пры дапамозе пытанняў: якую? – (доўгую, сінюю) – -ую, -юю – форма вінавальнага склону; якою? – (доўгаю, сіняю) – -аю, -яю – форма творнага склону.

Скланенне прыметнікаў множнага ліку, азнаямленне з правапісам іх склонавых канчаткаў. Супадзенне канчаткаў прыметнікаў множнага ліку ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў (калі яны адносяцца да назоўнікаў, якія адказваюць на пытанне што?). Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ыя, -ія ў формах назоўнага і вінавальнага склонаў. Супадзенне канчаткаў прыметнікаў множнага ліку ў формах роднага, меснага і вінавальнага склонаў (калі яны адносяцца да назоўнікаў, якія адказваюць на пытанне хто?). Напісанне канчаткаў прыметнікаў -іх, -ых у формах роднага і меснага склонаў. Супастаўленне канчаткаў прыметнікаў у формах давальнага і творнага склонаў і адрозненне іх пры дапамозе пытанняў. Напісанне канчаткаў прыметнікаў -ым, -ім у форме давальнага склону, -ымі, -імі – у форме творнага.

Адрозненне месца націску ў граматычных формах прыметнікаў у рускай і беларускай мовах.

Віды дзейнасці. Вызначэнне ліку, роду і склону прыметнікаў, вылучэнне іх канчаткаў. Утварэнне склонавых форм прыметнікаў адзіночнага і множнага ліку (з апорай на табліцы). Спалучэнне прыметнікаў з назоўнікамі ў сказе шляхам змянення канчаткаў. Развіццё сказаў прыметнікамі ў патрэбнай форме. Развіццё сказаў у тэксце блізкімі, супрацьлеглымі па значэнні прыметнікамі. Пашырэнне гатовага тэксту вобразна-выяўленчымі сродкамі. Вызначэнне на слых памылак у спалучальнасці слоў у сказах. Вуснае сачыненне па ўласных назіраннях па калектыўна складзеным плане.

Навучальная пісьмовая работа (сачыненне).

 

Займеннік (5 гадзін)

 

Агульнае паняцце пра займеннік як часціну мовы. Асабовыя займеннікі: я, мы – 1-я асоба; ты, вы – 2-я асоба; ён, яна, яно, яны – 3-я асоба. Асабовыя займеннікі адзіночнага ліку (я, ты, ён, яна, яно). Асабовыя займеннікі множнага ліку (мы, вы, яны). Род асабовых займеннікаў: м. р. – ён, ж. р. – яна, н. р. – яно. Змяненне асабовых займеннікаў па склонах.

Правапіс прыназоўнікаў з займеннікамі.

Віды дзейнасці. Вызначэнне асобы, ліку, склону асабовых займеннікаў. Утварэнне асабовых форм займеннікаў (з апорай на табліцы). Адпрацоўка правапісу асабовых займеннікаў з прыназоўнікамі. Спалучэнне асабовых займеннікаў з іншымі словамі ў сказе шляхам змянення канчаткаў. Развіццё сказаў займеннікамі ў патрэбнай форме. Вызначэнне на слых памылак у спалучальнасці слоў у сказах. Рэдагаванне тэксту заменай слоў-паўтораў асабовымі займеннікамі.

 

Дзеяслоў (18 гадзін, з іх 1 гадзіна – кантрольны дыктант з граматычным заданнем)

 

Дзеяслоў як часціна мовы. Змяненне дзеясловаў па ліках і часах. Змяненне дзеясловаў прошлага часу па родах. Суфіксы дзеясловаў прошлага часу: суфікс -ў- дзеясловаў мужчынскага роду; суфікс -л- дзеясловаў жаночага і ніякага роду.

Неазначальная форма дзеяслова. Суфіксы дзеясловаў у неазначальнай форме (-ці, -ць, -чы). Правапіс дзеясловаў на -ся, -цца.

Асоба дзеяслова. Змяненне дзеясловаў цяперашняга i будучага часу па асобах i ліках (спражэнне). Тыпы спражэння дзеясловаў. Утварэнне асабовых форм дзеясловаў І спражэння: 1-я асоба, адз. л.пры дапамозе канчаткаў -у (-ю); 2-я асоба, адз. л. пры дапамозе канчаткаў -еш (-эш, -аш); 3-я асоба, адз. л. пры дапамозе канчаткаў -е (-э, -а); 1-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -ём (-ем, -ом, -ам); 2-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -еце (-яце, -аце); 3-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -уць (-юць). Утварэнне асабовых форм дзеясловаў ІІ спражэння: 1-я асоба, адз. л. пры дапамозе канчаткаў -у (-ю); 2-я асоба, адз. л. пры дапамозе канчаткаў -іш (-ыш); 3-я асоба, адз. л. пры дапамозе канчаткаў -іць (-ыць); 1-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -ім (-ым); 2-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -іце (-ыце); 3-я асоба, мн. л. пры дапамозе канчаткаў -аць (-яць). Супастаўленне асабовых канчаткаў дзеясловаў І і ІІ спражэння.

Адрозненне месца націску ў граматычных формах дзеясловаў у рускай і беларускай мовах.

Віды дзейнасці. Знаходжанне дзеясловаў у тэксце, пастаноўка пытанняў да дзеясловаў. Вызначэнне часу, ліку і роду дзеясловаў. Вылучэнне неазначальнай формы дзеясловаў з апорай на суфіксы неазначальнай формы. Утварэнне асабовых форм дзеясловаў цяперашняга і простага будучага часу І і ІІ спражэння (з апорай на табліцы). Спалучэнне дзеясловаў з іншымі словамі ў сказе шляхам змянення канчаткаў. Змяненне часу дзеясловаў у тэксце. Развіццё сказаў у тэксце блізкімі, супрацьлеглымі па значэнні дзеясловамі. Пашырэнне гатовага тэксту вобразна-выяўленчымі сродкамі. Вызначэнне на слых памылак у спалучальнасці слоў у сказах. Вусны пераказ прачытанага тэксту па самастойна складзеным плане.

Навучальная пісьмовая работа (пераказ).

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Ведаць:

назвы склонаў і склонавыя пытанні;

спосабы вызначэння склону назоўнікаў і прыметнікаў;

асаблівасці змянення назоўнікаў адзіночнага ліку 1, 2, 3-га скланення і назоўнікаў множнага ліку;

асаблівасці змянення прыметнікаў адзіночнага ліку жаночага роду, асаблівасці змянення прыметнікаў адзіночнага ліку мужчынскага і ніякага роду, асаблівасці змянення прыметнікаў множнага ліку;

асабовыя займеннікі, іх асобу і лік;

асаблівасці змянення асабовых займеннікаў па склонах;

прыметы дзеясловаў у неазначальнай форме;

спосаб вызначэння асобы і ліку дзеясловаў;

правапіс дзеясловаў на -ся, -цца.

Умець (валодаць спосабамі пазнавальнай дзейнасці):

вызначаць канчатак, аснову, корань, суфікс, прыстаўку ў словах выразнай будовы;

распазнаваць у тэкстах назоўнікі, прыметнікі, асабовыя займеннікі, дзеясловы, прыназоўнікі;

змяняць назоўнікі, прыметнікі, асабовыя займеннікі па склонах (з апорай на табліцы);

вызначаць склон назоўнікаў, прыметнікаў, асабовых займеннікаў і іх склонавыя пытанні (з апорай на табліцы);

выкарыстоўваць назоўнікі, прыметнікі ў патрэбных склонавых формах пры складанні ўласных сказаў і тэкстаў;

вызначаць асобу і лік асабовых займеннікаў;

адрозніваць неазначальную форму дзеяслова;

утвараць формы прошлага часу дзеясловаў пры дапамозе суфіксаў -ў-, -л-;

утвараць асабовыя формы дзеясловаў (з апорай на табліцы);

вызначаць асобу, лік дзеясловаў цяперашняга і будучага часу, іх канчаткі (з апорай на табліцы);

выкарыстоўваць дзеясловы ў патрэбных формах часу, ліку, асобы (у цяперашнім і будучым часе), роду (у прошлым часе), дзеясловы ў неазначальнай форме пры складанні ўласных сказаў і тэкстаў;

выкарыстоўваць асабовыя займеннікі ў патрэбных склонавых формах ва ўласных тэкстах.

Выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

захоўваць вывучаныя нормы арфаграфіі пры выкананні пісьмовых заданняў і ўласных запісаў (запіска, віншаванне, перапіска з сябрамі, сваякамі, запрашэнне, аб’ява, пісьмо ў дзіцячы часопіс, у дзіцячую перадачу на радыё, тэлебачанне).

 

ПАЎТАРЭННЕ (3 гадзіны)

 

Рэзервовыя гадзіны – 3

 

Слоўнікавыя словы

Аб’язджаць, апетыт, ахвотна, балерына, берэт, вуліца, гараджане, грымець, да пабачэння, дэлегацыя, ззяць, ледзьве, меншы, памочнік, паштальён, плывец, подпіс, секунда, сёння, тэлеграма, уверсе, улетку, унізе, услых, цвісці, чацвёрты.

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Беларуская літаратура (літаратурнае чытанне)» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання

БЕЛАРУСКАЯ ЛІТАРАТУРА (літаратурнае чытанне)

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

 

Вучэбны прадмет «Літаратурнае чытанне» з’яўляецца падрыхтоўчым этапам адзінай непарыўнай літаратурнай адукацыі. Мэта навучання літаратурнаму чытанню на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі – закласці у вучняў асновы культурнага чытача, які ўсведамляе каштоўнасць літаратуры як мастацтва слова, можа ажыццяўляць самастойную чытацкую дзейнасць па асобасным успрыманні і асэнсаванні адпаведных узросту твораў мастацкай літаратуры.

Для рэалізацыі кампетэнтнаснага падыходу ў навучанні літаратурнаму чытанню на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі вызначаны і вырашаюцца задачы па фарміраванні і развіцці ключавых кампетэнцый вучняў.

1. Сацыякультурнай кампетэнцыі:

забяспечыць усведамленне гуманістычных агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей на матэрыяле прачытаных ці праслуханых твораў;

прывучаць вучняў да паслядоўнага выканання культурных норм;

актывізаваць пазнавальныя памкненні вучняў у спасціжэнні беларускай нацыянальнай культуры, захаванні нацыянальна-культурных традыцый.

2. Асобаснай кампетэнцыі:

гарманічна фарміраваць навык чытання, комплекс чытацкіх уменняў, якія забяспечаць асэнсаванае ўспрыманне, поўнае, глыбокае разуменне і асобасную ацэнку маральнай праблематыкі і эстэтычнага плана твора;

стымуляваць імкненне да чытання кніг на беларускай мове;

выхоўваць павагу да кнігі як крыніцы самапазнання і развіцця.

3. Маўленча-камунікатыўнай кампетэнцыі:

развіваць вобразнае ўяўленне, маўленчую актыўнасць, здольнасць да літаратурнай творчасці на падставе ўспрынятых твораў мастацкай літаратуры;

фарміраваць агульнавучэбныя ўменні працы з тэкставай інфармацыяй розных відаў.

З улікам вызначаных задач, змест вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне» павінен быць скіраваны на фарміраванне прыкладных аспектаў чытацкай кампетэнцыі вучняў на беларускай мове:

навыкаў чытання на беларускай мове (здольнасць правільна «агучваць» графічна зафіксаваны тэкст з разуменнем яго зместу);

уменняў асобасна асэнсаванага чытання мастацкіх і навукова-папулярных твораў, адпаведных узросту і ўзроўню валодання вучнямі маўленнем на беларускай мове;

прадуктыўнай чытацкай дзейнасці з тэкстам, кнігай на аснове комплексу бібліятэчна-бібліяграфічных уменняў.

Метадалагічнай асновай навучання літаратурнаму чытанню з’яўляюцца культуралагічны, асобасна арыентаваны, камунікатыўна-дзейнасны і кампетэнтнасны падыходы.

Культуралагічны падыход вызначаецца нацыянальна-культурным кантэкстам зместу вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне», яго асноўнай асветніцкай функцыяй знаёмства вучняў з самабытнай беларускай народнай і аўтарскай літаратурнай традыцыяй, з’явамі матэрыяльнай і нематэрыяльнай культуры, сучаснай беларускай дзіцячай літаратурай як элементам культуры. У працэсе навучання адбываецца эмацыянальнае і разумовае пранікненне ў сутнасць нацыянальных культурных адметнасцей беларускай літаратуры. У кантэксце культуралагічнага падыходу стымулюецца пазнавальная актыўнасць вучняў у спасціжэнні гістарычных, навукова-папулярных, вобразна-мастацкіх звестак пра Беларусь, яе прыроду, гісторыю, традыцыі, побыт, міфалогію і г.д.

У сувязі з тым, што навучанне літаратурнаму чытанню мае выразныя сацыяльныя і псіхалагічныя перадумовы, а працэс авалодання дзейнасцю чытання індывідуалізаваны, вядучым метадалагічным падыходам навучання чытанню на беларускай мове з’яўляецца асобасна арыентаваны падыход. Асобасна арыентаваны падыход дае магчымасць авалодання чытацкай дзейнасцю па індывідуальнай адукацыйнай траекторыі, што гарантуе максімальнае развіццё вучня ў межах яго магчымасцей.

Камунікатыўна-дзейнасным падыходам абумоўлена рэалізацыя патэнцыялу вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне» ў навучанні маўленню на беларускай мове. Чытацкая дзейнасць, фарміраванне якой адбываецца на ўроках літаратурнага чытання, з’яўляецца кампанентам (элементам) камунікатыўнай кампетэнцыі і забяспечвае апасродкаваную камунікацыю праз пісьмовы тэкст. Камунікатыўна-дзейнасны падыход праяўляецца ў працэсе навучання, калі прачытаны ці праслуханы твор становіцца дзейсным сродкам развіцця маўленчых уменняў для задавальнення камунікатыўнага намеру, авалодання вучнямі нормамі маўленчых зносін, ажыццяўлення камунікацыі на беларускай мове. Змест вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне» скіраваны на засваенне этычных паводзін пры маўленчых зносінах у розных сітуацыях. Вучні знаёмяцца з этыкетнымі маўленчымі выразамі, на практычнай аснове вучацца прымяняць іх адпаведна камунікатыўнай сітуацыі.

Адукацыйны патэнцыял вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне» праз прымяненне кампетэнтнаснага падыходу здольны забяспечыць фарміраванне ў вучняў элементаў ключавых кампетэнцый, неабходных для выкарыстання вынікаў навучання ў сацыяльным жыцці асобы, яе развіцця і сацыяльнай адаптацыі. Чытацкая дзейнасць вучняў, авалоданне якой неабходна для набыцця камунікатыўнай кампетэнцыі, разглядаецца ў кантэксце кампетэнтнаснага падыходу ў трох аспектах: як агульнавучэбнае ўменне, як від маўленчай дзейнасці і як літаратурна-эстэтычная дзейнасць.

У адпаведнасці з названымі метадалагічнымі падыходамі вызначаны прынцыпы адбору прадметнага зместу навучання: мастацка-эстэтычны, літаратуразнаўчы; уліку ўздзеяння на працэс навучання білінгвальнага асяроддзя; развіцця маўленчай дзейнасці; уліку ўзроставых і псіхалагічных асаблівасцей успрымання мастацкай літаратуры.

У адпаведнасці з мастацка-эстэтычным і літаратуразнаўчым прынцыпамі ў якасці вучэбнага матэрыялу прапануюцца высокамастацкія літаратурныя творы, адпаведныя ўзроставым псіхалагічным магчымасцям вучняў. Мастацка-эстэтычны прынцып з’яўляецца ўмовай падбору такога кола чытання, каб вучні мелі магчымасць пазнаёміцца з найлепшымі творамі беларускай дзіцячай літаратуры, якія з’яўляюцца нацыянальна-культурнай спадчынай беларускага народа. Згодна з літаратуразнаўчым прынцыпам, прапедэўтычны змест літаратурнай адукацыі адабраны такім чынам, каб забяспечыць бесканфліктны пераход да вывучэння беларускай літаратуры на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.

Навучанне літаратурнаму чытанню ва ўмовах блізкароднаснага білінгвізму падпарадкоўваецца прынцыпу ўздзеяння на працэс навучання білінгвальнага асяроддзя. Гэты прынцып вызначае адбор зместу навучання, з дапамогай якога будзе пераадольвацца інтэрферэнцыйнае ўздзеянне рускай мовы пры фарміраванні навыку чытання, захаванні акцэнталагічнай нормы, разуменні лексічнага значэння слоў.

Прынцып развіцця маўленчай дзейнасці арыентуе на ўзаемазвязанае фарміраванне і развіццё ў вучняў маўленчых уменняў і навыкаў у працэсе чытання, слухання, гаварэння. На матэрыяле чытання пашыраецца і ўзбагачаецца слоўнікавы запас вучняў, фарміруюцца ўменні звязнага выказвання думак, засвойваецца літаратурная і маўленчая норма, развіваецца культура маўлення, культура суразмоўніцтва паміж настаўнікам і вучнямі.

Прынцып уліку ўзроставых і псіхалагічных асаблівасцей успрымання мастацкай літаратуры вызначае адбор у кола чытання разнастайных па тэматыцы і жанрах твораў з дынамічным сюжэтам, эмацыянальных, яркіх па форме і змесце. Гэтым прынцыпам вызначаецца ўзровень патрабаванняў да аб’ёму ведаў, уменняў і навыкаў вучняў па літаратурным чытанні; чытацкія уменні, а таксама літаратуразнаўчыя ўяўленні, падыходы да аналізу мастацкага твора, структуры ўрока чытання.

Для рэалізацыі пастаўленых задач у адпаведнасці з кампетэнтнасным падыходам, які скіроўвае на прымяненне вынікаў навучання ў жыццядзейнасці, змест вучэбнага прадмета «Літаратурнае чытанне» размеркаваны па раздзелах: «Фарміраванне базавых норм грамадзянскай, духоўнай і маральнай культуры вучняў праз асэнсаванне твораў», «Фарміраванне навыку чытання і агульнавучэбных уменняў», «Фарміраванне чытацкіх уменняў», «Фарміраванне самастойнай чытацкай дзейнасці з кнігай», «Фарміраванне ўяўленняў пра літаратуру як мастацтва слова», «Літаратурна-творчая дзейнасць і культура маўлення».

Раздзел «Фарміраванне базавых норм грамадзянскай, духоўнай і маральнай культуры вучняў праз асэнсаванне твораў» вылучаны для мэтанакіраванага фарміравання ў вучняў сістэмы каштоўнасных арыенціраў, выхавання маральна-этычных якасцей. Фарміраванне гуманістычнага светапогляду, выхаванне сістэмы нацыянальных і агульначалавечых каштоўнасцей адбываецца ў працэсе аналізу і маральнай ацэнкі ўчынкаў і падзей, паказаных у творы. На матэрыяле ўспрынятых твораў вучні атрымліваюць звесткі пра нацыянальныя адметнасці беларускай культуры і побыту, далучаюцца да нацыянальных культурных традыцый. Пры чытанні і асэнсаванні мастацкіх твораў ажыццяўляецца апасродкаваная сацыялізацыя вучняў. На прыкладзе паводзін герояў твораў яны атрымліваюць дзейсны вопыт рэфлексіі ўласных паводзін і самавыхавання.

Пры фарміраванні навыку чытання асноўная ўвага скіроўваецца на асэнсаванне вучнямі асаблівасцей чытання па-беларуску (раздзел «Фарміраванне навыку чытання і агульнавучэбных уменняў»). З гэтай мэтай праводзіцца работа па авалоданні арфаэпічнымі (правільнае вымаўленне беларускіх гукаў [ў], [дз’], [дж], [г], [ж], [ч], [р], [ц’], спалучэння [шч], падоўжаных зычных, выразнае вымаўленне галосных, перадача націску) і графічнымі асаблівасцямі беларускай мовы (літары і, ў, апостраф), па ўсведамленні гэтых адрозненняў і іх паслядоўнай перадачы пры чытанні. У працэсе ўдасканалення тэхнікі чытання выпрацоўваецца правільнасць і асэнсаванасць чытання, авалоданне спосабамі чытання ўголас і сам сабе. Вырашаюцца задачы па фарміраванні ўменняў выразнага чытання праз усведамленне эмацыянальнага настрою твора і выкарыстанне сродкаў выразнасці (тон, тэмп, паўзы, лагічны націск). У адпаведнасці з кампетэнтнасным падыходам вучні павінны навучыцца карыстацца рознымі відамі чытання ў залежнасці ад задачы, якая ставіцца перад чытаннем тэксту.

У працэсе чытання і аналізу твораў гарманічна фарміруюцца навыкі чытання і комплекс чытацкіх уменняў, пералік якіх даецца ў раздзеле «Фарміраванне чытацкіх уменняў». На іх аснове вучні ўспрымаюць твор, асэнсоўваюць яго маральную праблематыку і эстэтычны план, выказваюць пра твор уласныя меркаванні. Асваенне вучнямі чытацкіх уменняў з’яўляецца неабходнай умовай фарміравання чытацкай кампетэнцыі.

У раздзеле «Фарміраванне самастойнай чытацкай дзейнасці з кнігай (пазакласнае чытанне)» акрэслены змест і спосабы дзейнасці, якімі павінны авалодаць вучні на занятках пазакласнага чытання. Самастойная праца вучня з кнігай з’яўляецца неад’емнай часткай фарміравання чытацкай дзейнасці, дае магчымасць удасканалення навыку чытання. Заняткі пазакласнага чытання маюць на мэце пашырэнне чытацкага кругагляду вучняў, фарміраванне ўменняў працаваць з кнігамі і свабодна арыентавацца ў свеце дзіцячых кніг беларускіх пісьменнікаў, дзіцячых перыядычных выданняў на беларускай мове, выхоўваць патрэбу ў самастойным чытанні. Веды пра кнігі і аўтараў набываюцца ў працэсе непасрэднай практычнай дзейнасці з дзіцячымі кнігамі – калектыўнай, індывідуальнай і групавой.

Навучальным матэрыялам для пазакласнага чытання з’яўляюцца кнігі. Для калектыўнай працы пад кіраўніцтвам настаўніка прапануюцца не хрэстаматыі, а ілюстраваныя кнігі ў тыповым афармленні (прозвішча аўтара, загаловак, ілюстрацыі).

У працэсе навучання літаратурнаму чытанню вучні на практычным узроўні атрымліваюць першапачатковыя звесткі пра літаратуру як мастацтва слова. У змесце раздзела «Фарміраванне ўяўленняў пра літаратуру як мастацтва слова» вызначаны асноўныя літаратуразнаўчыя звесткі, з якімі вучні знаёмяцца на практычнай аснове ў працэсе працы з мастацкім творам. Веды аб літаратуры як мастацтве слова фарміруюцца на ўзроўні першапачатковых ведаў праз асваенне вобразнай функцыі мастацкага слова, усведамленне аўтарскай прыналежнасці твора, практычнае знаёмства з жанрамі.

Раздзел «Літаратурна-творчая дзейнасць і культура маўлення» вызначае змест камунікатыўна арыентаванай творчай працы на аснове прачытанага ці праслуханага твора. Ажыццяўленне літаратурна-творчай дзейнасці на занятках літаратурнага чытання дае магчымасць актыўнага пашырэння і актывізацыі слоўніка вучняў, забяспечвае маўленчую практыку, спрыяе засваенню моўнай і маўленчай нормы, культуры маўленчых паводзін. На ўроках літаратурнага чытання фарміруюцца ўменні і навыкі гаварэння на беларускай мове. Творы мастацкай літаратуры з’яўляюцца ўзорам правільнага маўлення і стымулююць выказванні вучняў на пэўную тэму, абуджаюць іх эстэтычныя пачуцці і творчы пачатак. Звяртаецца ўвага на трапнасць, выразнасць, дасціпнасць беларускай мовы. Пры вывучэнні твораў навучэнцы вучацца арыентавацца ў суразмоўніцтве, планаваць маўленчую дзейнасць, выбіраць моўныя сродкі, адпаведныя мэтам камунікацыі, ажыццяўляць камунікацыю ў адпаведнасці з этычнымі патрабаваннямі. Пры гэтым адбываецца пашырэнне, узбагачэнне і актывізацыя слоўніка вучняў, абуджаецца дзіцячая творчасць.

У ІІІ–IV класах асноўная ўвага скіроўваецца на фарміраванне чытацкіх уменняў для паглыбленага асэнсавання літаратурнага твора, яго эстэтычнага ўспрымання. Праводзіцца праца па ўспрыманні навукова-папулярнага твора з мэтай падрыхтоўкі да навучання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі, захавання пераемнасці. Значная ўвага на занятках павінна адводзіцца фарміраванню уменняў пошуку інфармацыі, асэнсаванага ўспрымання, абмеркавання і ацэнкі розных відаў інфармацыі, атрыманай з розных крыніц для матываванага вучэбнымі задачамі выкарыстання. Такая праца арганізуецца з выкарыстаннем адпаведных узросту перыядычных выданняў.

Працягваецца ўдасканаленне тэхнікі чытання, праводзіцца праца па развіцці артыкуляцыйнага апарату, пашырэнні поля зроку. Значная ўвага павінна быць нададзена фарміраванню ўменняў сама- і ўзаемакантролю чытання.

Заняткі па фарміраванні самастойнай чытацкай дзейнасці з кнігай (пазакласнае чытанне) у III класе праводзяцца згодна з методыкай асноўнага перыяду, а ў IV – заключнага перыяду навучання пазакласнаму чытанню. Заняткі пазакласнага чытання праводзяцца пасля вывучэння тэматычных раздзелаў кола чытання і займаюць увесь час урока.

У III–IV класах фарміраванне самастойнай чытацкай дзейнасці абавязкова ўключае наведванне бібліятэк з мэтай выбару кніг для чытання. Для абуджэння цікавасці і пазнавальнай актыўнасці вучняў мэтазгодна (па магчымасці) наведваць сацыякультурныя ўстановы.

На занятках літаратурнага чытання неабходна рэалізоўваць міжпрадметныя сувязі з іншымі вучэбнымі прадметамі: беларускай мовай (складанне невялікіх апавяданняў пра герояў мастацкіх твораў, складанне працягу твора, знаходжанне слоў на вывучаныя арфаграфічныя правілы і інш.); выяўленчым мастацтвам (разглядванне і слоўнае апісанне рэпрадукцый карцін па тэмах, сугучных тэмам вывучаемых твораў, ілюстраванне асобных эпізодаў мастацкага твора, удзел у выставах малюнкаў і іншых творчых работ паводле вывучаных твораў і інш.); музыкай (слуханне музычных твораў у адпаведнасці з мэтавымі ўстаноўкамі ўрока, назіранне за стварэннем вобразаў у літаратуры і музыцы, знаёмства з творамі музычнага мастацтва, у аснову якіх пакладзены паэтычныя творы, у тым ліку фальклорныя і інш.); працоўным навучаннем (рамонт кніг, выраб кніг-самаробак, практычнае знаёмства з элементамі кнігі, выкарыстанне элементаў калектыўнай творчасці (аплікацыя, лепка паводле вывучаных мастацкіх твораў і інш.).

На вучэбных занятках рэкамендуецца выкарыстоўваць разнастайныя метады навучання і выхавання: расказ, гутарка, самастойная работа, наглядныя метады, выкананне творчых работ і інш. З мэтай актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў выкарыстоўваюцца метады праблемнага навучання, інтэрактыўныя, эўрыстычныя, гульнявыя метады, дыскусіі, метад праектаў і інш.

Мэтазгодна спалучаць франтальныя, групавыя, парныя і індывідуальныя формы навучання, выкарыстоўваць такія віды ўрокаў, як урок-даследаванне, урок-практыкум, урок-казка, урок-гульня, інтэграваны ўрок і інш.

Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца настаўнікам самастойна на аснове мэт і задач вывучэння пэўнай тэмы, сфармуляваных у вучэбнай праграме патрабаванняў да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў з улікам іх узроставых і індывідуальных асаблівасцей.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА 70 гадзін, з іх 58 гадзін – чытанне раздзелаў вучэбнага дапаможніка і абагульненне ведаў па раздзелах чытання, 9 гадзін – пазакласнае чытанне, 2 гадзіны – абавязковы кантроль навыку чытання, 1 гадзіна – праверка сфарміраванасці чытацкіх уменняў

 

КОЛА ЧЫТАННЯ І СЛУХАННЯ

 

Жанрава-відавая разнастайнасць кола чытання: народныя прыкметы, легенды, паданні, народныя і аўтарскія казкі, апавяданні, вершы, жарты, байкі, перыёдыка (дзіцячыя газеты і часопісы), тлумачальны і перакладны слоўнікі, даведнікі.

Аўтарская і тэматычная разнастайнасць кола чытання: творы класікаў і сучасных аўтараў пра Радзіму, гераічныя ўчынкі ў імя Радзімы, пра працу людзей і адносіны да яе, стаўленне людзей адзін да аднаго, пра павагу, клопат, удзячнасць да старэйшых, пра жыццё дзяцей і дарослых, пра ўзаемаадносіны дзяцей у калектыве і ў сям’і; творы, якія раскрываюць узаемаадносіны паміж чалавекам і прыродай; вясёлыя, забаўныя творы, якія развіваюць у дзяцей пачуццё гумару; пазнавальныя артыкулы пра жывую і нежывую прыроду, чалавека, машыны і рэчы, свет прыгод, падарожжаў і фантастыкі, стаўленне да людзей з абмежаванымі магчымасцямі.

 

АСНОЎНЫЯ РАЗДЗЕЛЫ ЧЫТАННЯ. РЭКАМЕНДАВАНЫ ПЕРАЛІК ТВОРАЎ

 

Рэкамендаваны пералік твораў складаецца са спіса твораў для чытання і вывучэння ў класе і спіса твораў для пазакласнага чытання. Спіс твораў для пазакласнага чытання з’яўляецца пашыраным і прыкладным. Ён мае рэкамендацыйны характар. Настаўнік можа выбраць для пазакласнага чытання тыя творы, якія прадстаўлены ў кніжных фондах бібліятэкі ўстановы адукацыі і раённай бібліятэкі.

 

1. Чалавек і прырода (8 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Віктар Гардзей. «Жнівень».

Іван Грамовіч. «Выпаў снег».

Рыгор Ігнаценка. «Бабіна лета».

Якуб Колас. «Усход сонца».

Ганна Скаржынская-Савіцкая. «Чаму пралескі сінія».

Уладзімір Ягоўдзік. «Жаўрук».

Фальклорны матэрыял: народныя загадкі пра з’явы прыроды.

 

Для пазакласнага чытання

Канстанцыя Буйло. «Мой Мурка», «У лесе».

Анатоль Бутэвіч. «Як сасна з бярозай пасябравала».

Святлана Быкава. «Свавольніцы», «Заранка», «Гарэза-праменьчык».

Змітрок Бядуля. «Сняжыначкі-пушыначкі».

Алена Васілевіч. «Геша».

Янка Галубовіч. «Забаўнае паляванне», «Сцяжынка», «Што аднаму цяжка, тое гуртам лёгка».

Віктар Гардзей. «Залаты лістапад».

Цішка Гартны. «Восень»

Ніл Гілевіч. «Цуд тварыўся – праспаў…», «Здарэнне ў лесе».

Пятро Глебка. «На пачатку лета».

Уладзімір Дубоўка. «Восень», «Раскрытая кніга», «Хто дужэйшы?».

Васіль Жуковіч. «Скалечаны голуб», «У зялёным лузе».

Янка Журба. «Першыя сняжынкі».

Віктар Кажура. «Пакацілася сонейка».

Клаўдзія Каліна. «Красавік», «Стракатая сойка».

Казімір Камейша. «Зімовы верш».

Аляксандр Капусцін. «Казка старой сасны».

Галіна Каржанеўская. «Мышка», «Дзе ты, Боця?».

Якуб Колас. «Каля рэчкі», «Летам».

Мікола Корзун. «Міколкаў барометр».

Янка Купала. «Вясна».

Эдуард Луканскі. «Верабейка».

Міхась Лынькоў. «Ластаўчына талака».

Валянцін Мыслівец. «Жураўлі і жураўка».

Генадзь Пашкоў. «Палессе», «Раніца ў пушчы», «У жытнім полі».

Зіновій Прыгодзіч. «Джэк і Рыжык».

Павел Ткачоў. «Тася».

Кацярына Хадасевіч-Лісавая. «У кожнага свае справы».

Іван Шамякін. «Воўк».

 

2. Чалавек і яго род (7 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Ніл Гілевіч. «Я – беларус».

Анатоль Грачанікаў. «Бацькоўскі парог».

Уладзімір Ліпскі. «Пошук радаводных крыніц».

Барыс Сачанка. «Адкуль пайшоў твой род?».

Алесь Карлюкевіч. «Вавёрка піша сачыненне».

 

Для пазакласнага чытання

Эдзі Агняцвет. «Слова пра маці».

Лёля Багдановіч. «Адзіная, як маці!».

Васіль Вітка. «Вавёрчына гора».

Артур Вольскі. «Татаў родны куток».

Янка Купала. «Над калыскай».

Уладзімір Ліпскі. «Праўдзівы аповед пра твой і мой радавод».

Алесь Ставер. «Унуку».

Васіль Сумараў. «Мой дом».

Віктар Швед. «Я нарадзіўся беларусам».

Васіль Шырко. «Дзед Манюкін і ўнукі».

 

3. Чалавек і Радзіма (8 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Пятрусь Броўка. «Дарагая Беларусь».

Канстанцыя Буйло. «Люблю».

Навум Гальпяровіч. «Бацька гарадоў беларускіх» (урывак).

Уладзімір Карызна. «Люблю цябе, Белая Русь».

Алесь Каско. «Горад з Белаю вежаю».

Уладзімір Ліпскі. «Беларусь».

 

Для пазакласнага чытання

Эдзі Агняцвет. «Кліча вецер свежы».

Анатоль Астрэйка. «Родная краіна».

Артур Вольскі. «Славы даўняй адгалосак», «Мой скарб».

Алесь Гурло. «Мой край».

Васіль Жуковіч. «Цудоўная краіна», «Беларус», «Няма даражэйшай зямлі», «Беларуская старонка» «Францішак Скарына».

Анатоль Зэкаў. «Па-беларуску і па-руску», «Чатыры зярняткі».

Уладзімір Карызна. «Песня аб родным».

Яўген Крупенька. «Два словы»

Уладзімір Ліпскі. «Замак без замка», «Салігорскія агні».

Уладзімір Мазго. «Мірскі замак».

Мікола Маляўка. «Полацк».

Георгій Марчук. «Як Несцерка французаў перахітрыў».

Міхась Пазнякоў. «Адказ сыну», «Радзіма», «У бары», «Заўжды вярнуся».

Алесь Пісьмянкоў. «Мы – беларусы».

Кастусь Цвірка. «Там яна».

Вольга Шпакевіч. «Мая зямля».

Уладзімір Ягоўдзік. «Нясвіжскі палац», «Статут Вялікага Княства», «Сынковіцкая царква».

 

4. Чалавек, слова і кніга (6 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Алеся Станюк. «Чаму?».

Кастусь Цвірка. «У кнігарні».

Артур Вольскі. «Роднае слова».

Леанід Дайнека. «Любіце мову».

Фальклорны матэрыял: прыказкі пра слова і кнігу.

 

Для пазакласнага чытання

Мікола Арочка. «Цяжкае пытанне».

Лёля Багдановіч. «Мы дзеці мовы беларускай».

Пятрусь Броўка. «Родныя словы».

Тамара Бунта. «Добры дзень!».

Васіль Вітка. «Слова», «Шляхі-дарогі».

Васіль Жуковіч. «Кніга».

Анатоль Зэкаў. «Дзве мовы».

Анатоль Канапелька. «Роднае слова».

Міхась Пазнякоў. «Скарына».

Пімен Панчанка. «Хлебныя словы».

Генадзь Пашкоў. «Родная мова».

Пятро Прыходзька. «Твая мова».

Юрась Свірка. «Словы».

Мікола Чарняўскі. «Прыгода з Коскаю».

 

5. Чалавек і мастацтва (7 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Анатоль Грачанікаў. «Народ і песні».

Мікола Чарняўскі. «Слуцкія паясы».

Янка Купала. «Песня і казка».

Эдуард Валасевіч. «Шпачыны канфуз».

Фальклорны матэрыял: легенда «Адкуль песня беларуская», беларуская народная казка «Музыка-чарадзей».

 

Для пазакласнага чытання

Тамара Бунта. «Урок музыкі».

Змітрок Бядуля. «Дудачка».

Анатоль Дзеружынскі. «Наш беларускі ручнік».

Максім Танк. «Казка пра музыку».

Уладзімір Карызна. «Іграй, жалейка, не змаўкай…».

Мікола Чарняўскі. «Цымбалы».

Уладзімір Ягоўдзік. «Слуцкія паясы».

 

6. Быць на зямлі чалавекам (9 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Ніл Гілевіч. «Калі рана ўстанеш».

Васіль Вітка. «Дзень нараджэння».

Ніна Мацяш. «Калыханка маме».

Васіль Жуковіч. «Першая настаўніца».

Павел Ткачоў. «Хітрун».

Фальклорны матэрыял: прыказкі пра дружбу, беларуская народная казка «Стары бацька».

Уладзімір Правасуд. «Фанабэрысты Мухамор».

Васіль Гурскі. «Верныя сябры».

 

Для пазакласнага чытання

Эдзі Агняцвет. «Першае слова».

Іван Аношкін. «Ленус-хранікалюс», «Дружная сямейка».

Рыгор Барадулін. «Грамат не хапіла».

Тамара Бунта. «Дзіўная сінічка».

Ядзвіга Бяганская. «Атося».

Змітрок Бядуля. «Казка пра мядзведзя».

Эдуард Валасевіч. «Мітрафан і дэльтаплан», «Сама», «Арэхі і агрэхі», «Кот і вожык», «Арэх і жаба».

Алена Васілевіч. «Маміна свята».

Васіль Вітка. «Самая дарагая рэч у нашым доме», «Добры знак»

Ніна Галіноўская. «Фантазёр».

Сцяпан Гаўрусёў. «Пад апекаю бацькоў».

Васіль Жуковіч. «Трэба маму шанаваць».

Яўген Мартыновіч. «Як сябры дапамаглі Пыху».

Георгій Марчук. «Прыгоды дзяўчынкі Агапкі і ката Фокуса».

Алена Масла. «Цудадзейныя лекі».

Уладзімір Корбан. «Казёл і Муха».

Анатоль Крэйдзіч. «Сінічкі міратворцы».

Міхаіл Пазнякоў. «Хітры Іванка», «Цукеркі».

Уладзімір Правасуд. «Вузел».

Пятро Рунец. «Аднойчы вечарам».

Міхась Скрыпка. «Індык», «Апанас», «Звяглівы Лыска».

Максім Танк. «Конь і леў», «Казка пра мядзведзя», «Сярод лясоў наднёманскіх».

Андрэй Федарэнка. «Памылка».

Мікола Чарняўскі. «Чарадзейныя пруткі».

Вольга Шпакевіч. «Любіце родных».

Фёдар Янкоўскі. «І за гарою пакланюся».

 

7. Чалавек і грамадства (5 гадзіны, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Уладзімір Корбан. «Пчала і Ружа».

Віктар Шымук. «Лёгка нам нічога не даецца».

Фальклорны матэрыял: беларускія народныя казкі «Ад крадзенага не пасыцееш», «Андрэй за ўсіх мудрэй».

 

Для пазакласнага чытання

Лёля Багдановіч. «Праспалі свята».

Алесь Бадак. «Воўк і навука».

Анатоль Бутэвіч. «Бунт у каралеўстве Віндаўса Вялікага».

Сяргей Давідовіч. «Кемлівы Заяц!».

Анатоль Зэкаў. «Чатыры зярняткі».

Кастусь Ладуцька. «З Брэсцкай Тамашоўкі».

Легенды. «Золата ў прыполе», «Ліхая доля».

Павел Місько. «Добры чалавек»

Ганна Скаржынская-Савіцкая. «Прывід», «Перахітрыў».

Максім Танк. «Падарожжа мураша Бадзіні».

Кацярына Хадасевіч-Лісавая. «Велапрабег з прыгодамі», «Ліст да Дзеда Мароза», «Чароўная ракавіна», «Вухуцік».

Мікола Чарняўскі. «Урок ветлівасці».

Іван Шуцько. «Труцень і пчолкі».

 

8. Чалавек на планеце Зямля (7 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Пятрусь Броўка. «А ты хоць дрэва пасадзіў?».

Міхаіл Пазнякоў. «Клён».

Уладзімір Правасуд. «Вадзянік і Лесавік».

Генадзь Пашкоў. «Выратаванне вожыка».

Янка Сіпакоў. «Беручы – аддаваць».

Міхаіл Даніленка. «Журка».

 

Для пазакласнага чытання

Артур Вольскі. «Боль Чарнобыля».

Ніна Галіноўская. «Хата для шпакоў».

Мікола Гамолка. «Васілёва бярозка».

Ніл Гілевіч «Сіняя пушча».

Хведар Гурыновіч. «Давайце пасадзім па дрэўцу», «Праталіны».

Уладзімір Правасуд. «Мядзведзевы забавы».

Язэп Пушча. «Белавежа».

Іван Шамякін. «Чорны прамень».

Мікола Янчанка. «Як я расой лячыўся».

 

9. Лёс чалавека на вайне (5 гадзін, з іх 1 гадзіна – на пазакласнае чытанне)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Янка Брыль. «Зялёная школа».

Мікола Чарняўскі. «Клятва Марата Казея».

Мікола Янчанка. «Сустрэча з бацькам».

Пятрусь Броўка. «А хіба ёсць, што забываюць?».

 

Для пазакласнага чытання

Апавяданні з кнігі «Ніколі не забудзем».

Анатоль Астрэйка. «Плошча Перамогі».

Анатоль Грачанікаў. «Каля помніка партызанскай славы «Прарыў»».

Аркадзь Куляшоў. «Над спаленай вёскай».

Янка Маўр. «Дом пры дарозе», «Завошта».

Пімен Панчанка. «Дзеці вайны».

Іван Шамякін. «Алёша-разведчык».

Георгій Шыловіч. «Была нядзеля…».

 

10. Чалавек, космас і Сусвет (5 гадзін)

 

Для чытання і вывучэння ў класе

Васіль Жуковіч. «Хараство Сусвету».

Пётр Клімук. «На касмічным караблі».

Кастусь Цвірка. «Да зорак».

Алена Масла. «Калючык і космас».

Уладзімір Мазго. «Суседзі па Сусвеце».

 

ФАРМІРАВАННЕ БАЗАВЫХ НОРМАЎ ГРАМАДЗЯНСКАЙ, ДУХОЎНАЙ І МАРАЛЬНАЙ КУЛЬТУРЫ ВУЧНЯЎ ПРАЗ АСЭНСАВАННЕ ТВОРАЎ

 

Вызначэнне маральна-этычнай праблематыкі твора і асэнсаванне яе актуальнасці (адносіны да Радзімы і людзей, навакольнага асяроддзя, уласнай працы і працы іншых людзей, асэнсаванне чалавекам сваіх паводзін).

Вызначэнне праяў чалавечых якасцей і пачуццяў праз учынкі персанажаў твора, рэфлексія ўласных чалавечых якасцей (павага, кемлівасць, спагадлівасць, дасціпнасць, спрыт, розум, працавітасць, смеласць, любоў, сяброўства, міласэрнасць, дабро, зло, гонар, сумленне, абавязак, праўдзівасць, добразычлівасць, хцівасць і інш.).

Выказванне ўласнымі словамі эстэтычных пачуццяў, выкліканых творам (перажыванне адчування прыгожага, замілавання малюнкамі прыгожага, захаплення выразнасцю мовы са спасылкай на твор).

Самастойнае вызначэнне культуралагічнай інфармацыі ў творы і асэнсаванне яе каштоўнасці (гераічныя гістарычныя падзеі, беларускія народныя традыцыі, элементы бытавой і духоўнай культуры, славутыя асобы Беларусі, нацыянальныя рысы характару), знаходжанне на геаграфічнай карце населеных пунктаў, рэк, азёр, пра якія распавядаецца ў творах.

Знаёмства на матэрыяле літаратурных твораў з нацыянальнымі славутасцямі (Нацыянальная бібліятэка, БелАЗ і інш.), знакамітымі асобамі (Еўфрасіння Полацкая, Сімяон Полацкі, Кірыла Тураўскі, Францыск Скарына, Тадэвуш Касцюшка, Соф’я Слуцкая і інш.), арганізацыя пошуку дадатковай тэкставай і ілюстрацыйнай інфармацыі пра іх з розных крыніц.

Арганізацыя пошуку тэкставай і ілюстрацыйнай інфармацыі пра кнігу і пісьменнасць (разнастайнасць кніг па прызначэнні і выкарыстанні).

 

ФАРМІРАВАННЕ НАВЫКУ ЧЫТАННЯ І АГУЛЬНАВУЧЭБНЫХ УМЕННЯЎ

 

Развіццё правільнага і асэнсаванага чытання сам сабе цэлымі словамі, спалучэннямі слоў, сэнсавымі блокамі. Чытанне сам сабе, пераход да паглыбленага разумення тэксту. Змяненне тэмпу чытання ў залежнасці ад узроўню разумення ў працэсе чытання.

Захаванне правільнага націску ў словах са знакам націску.

Практычнае знаёмства з рознымі відамі чытання: раўнамерна ўважлівае, вывучальнае (паглыбленае), праглядавае, азнаямляльнае, выбарачнае, пошукавае, інтэнсіўнае, каменціраванае.

Выкарыстанне слоўнікаў (тлумачальны, перакладны) і даведнікаў (энцыклапедыі) для атрымання патрэбнай вучэбнай інфармацыі.

Знаходжанне твора ў дапаможніку з арыентацыяй на змест. Выкананне заданняў у адпаведнасці з пазначэннямі рубрык. Знаходжанне назвы твора, імя і прозвішча яго аўтара. Прыгадванне знаёмых твораў гэтага аўтара.

Самастойнае вызначэнне мэты выразнага чытання (што трэба перадаць слухачам пры чытанні). Прымяненне сродкаў выразнасці пры чытанні: выбар тону ў адпаведнасці з эмацыянальным станам дзеючай асобы, выдзяленне з дапамогай лагічнага націску важных у сэнсавых адносінах слоў.

Ажыццяўленне сама- і ўзаемакантролю за правільнасцю і выразнасці чытання ўголас.

 

ФАРМІРАВАННЕ ЧЫТАЦКІХ УМЕННЯЎ

 

Прагназаванне зместу твора да чытання па загалоўку, пачатку, ілюстрацыях.

Работа над загалоўкам твора: суаднясенне загалоўка з тэмай і галоўнай думкай твора, знаходжанне патрэбнага загалоўка сярод прапанаваных, самастойнае прыдумванне загалоўкаў.

Работа над мовай твора: вылучэнне незразумелых слоў і выразаў, высвятленне іх значэння праз кантэкст, з дапамогай тлумачальнага і перакладнога слоўнікаў. Вылучэнне слоў, падобных па гучанні да слоў рускай мовы, і дыферэнцыяцыя іх значэнняў. Вылучэнне з тэксту эмацыянальна-ацэначных слоў, слоў-сінонімаў, асэнсаванне іх функцыянальнага прызначэння (чаму гэта слова выбраў аўтар, як яно характарызуе героя). Знаходжанне ў тэксце вобразных слоў і выразаў, тлумачэнне іх значэння і выяўленне вобразнай функцыі шляхам слоўнага малявання.

Работа над вобразам персанажа: вызначэнне дзейных асоб твора, галоўныя і другарадныя дзейныя асобы, іх узаемаадносіны, учынкі, матывы ўчынкаў. Эмацыянальны стан дзейных асоб, аўтарская характарыстыка герояў па іх паводзінах, учынках, параўнанне персанажаў. Знаходжанне ў тэксце матэрыялу для характарыстыкі героя: чытанне і аналіз партрэта героя, апісання яго жылля, мовы. Вызначэнне мастацкіх вобразаў, іх слоўнае маляванне.

Работа над зместам і ідэяй твора: устанаўленне прычынна-выніковых сувязей паміж падзеямі ў творы. Суаднясенне дзейнай асобы і ўчынка. Вызначэнне матываў учынка. Узнаўленне ва ўяўленні малюнкаў жыцця, зробленых пісьменнікам. Падзел твора на сэнсавыя часткі, азагалоўліванне частак у рознай форме (апавядальныя, пытальныя, назыўныя сказы). Распазнаванне аўтара ў творы: адносіны аўтара да героя, яго ўчынкаў, прамая аўтарская ацэнка ці ўтоеная. Самастойнае вызначэнне тэмы твора. Асэнсаванне таго, што хацеў сказаць аўтар, для чаго ён напісаў гэты твор, фармулёўка асноўнай думкі. Вызначэнне мастацкіх вобразаў у вершаваным творы.

Работа па вызначэнні асобаснага стаўлення вучня да твора: выказванне ўласных адносін да персанажа і яго ўчынкаў. Абуджэнне здольнасці разумець пачуцці людзей, аналізаваць уласныя пачуцці і перажыванні на прыкладзе герояў твора.

 

ФАРМІРАВАННЕ САМАСТОЙНАЙ ЧЫТАЦКАЙ ДЗЕЙНАСЦІ З КНІГАЙ (пазакласнае чытанне, заключны этап)

 

Арыентацыя ў коле кніг на вызначаную настаўнікам тэму і па ўласным выбары.

Самастойны выбар і чытанне кніг на тэму, рэкамендаваную настаўнікам.

Карыстанне пад кіраўніцтвам настаўніка (бібліятэкара) электронным каталогам бібліятэкі, складанне спіса.

Самастойнае знаёмства з новай кнігай (вызначэнне па інфармацыі на вокладцы, тытульным лісце аўтара і назвы кнігі, прозвішча мастака; прагназаванне зместу кнігі да яе чытання па інфармацыі на вокладцы, тытульным лісце, знаходжанне твора ў змесце.

Складанне выказвання аб прачытанай кнізе (героі кнігі і іх характарыстыка, змест твора, з чаго пачалося дзеянне, што адбылося, чым закончылася; суаднясенне ілюстрацый у кнізе са зместам твора, чым цікавая прачытаная кніга).

 

ФАРМІРАВАННЕ ЎЯЎЛЕННЯЎ ПРА ЛІТАРАТУРУ ЯК МАСТАЦТВА СЛОВА

 

Дыферэнцыяцыя вывучаемых твораў па жанры: апавяданне, казка, верш.

Вызначэнне асаблівасцей байкі, знаходжанне гэтых асаблівасцей у прачытаных творах.

Практычнае засваенне ў працэсе працы над творам значэння паняццяў «аўтар» («пісьменнік», «паэт»), «тэма», «галоўная думка», «падзея, сувязь падзей», «кампазіцыя», «герой» («дзейная асоба», «персанаж»)», «учынак», «характарыстыка героя», «мастацкае (вобразнае) слова», «пейзаж» («карціна прыроды»), «рыфма», «рытм», «жанр», «апавяданне», «казка», «легенда», «паданне», «верш», «байка».

Устанаўленне суадносін «тэма – твор – аўтар – кніга».

Пачатковыя звесткі аб выкарыстанні пісьменнікам сродкаў мовы для стварэння малюнкаў прыроды, паказу падзей, характарыстыкі дзейных асоб (азначэнне, параўнанне, інтанацыя, пабудова сказа, парадак слоў). Уяўленне пра мнагазначнасць слова, пераноснае значэнне слова, народныя параўнанні, устойлівыя выразы, прыказкі, прымаўкі.

Персаналіі класікаў беларускай літаратуры: Артур Вольскі, Янка Брыль.

 

ЛІТАРАТУРНА-ТВОРЧАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ І КУЛЬТУРА МАЎЛЕННЯ

 

Выразнае чытанне па ролях фрагментаў твораў;

інсцэніраванне эпізодаў з прачытанага твора;

слоўнае маляванне дзейнай асобы, карціны прыроды;

падрабязны пераказ апавядальнага тэксту ці яго часткі па плане;

выбарачны пераказ апавядальнага тэксту па апорных словах;

прыдумванне папярэдніх падзей ці заканчэння апісаных у творы падзей;

прыдумванне сюжэта, аналагічнага прачытанаму, з іншымі персанажамі;

этыка паводзін пры суразмоўніцтве;

пашырэнне ведаў маўленчага этыкету (этыкетныя формы просьбы, адмовы, ухвалення);

завучванне вершаў з дапамогай апорных слоў; выразная дэкламацыя вершаваных твораў;

ацэнка пачутага маўлення (правільнасць, лагічнасць, вобразнасць);

этыка маўленчых паводзін у грамадскім транспарце, магазіне, музеі, тэатры.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Ведаць:

прозвішчы аўтараў, назвы і змест 5 твораў, якія вывучаліся;

на памяць вершы: Якуб Колас. «Усход сонца», Ніл Гілевіч. «Я – беларус», Уладзімір Карызна. «Люблю цябе, Белая Русь», Васіль Жуковіч. «Першая настаўніца», Пятрусь Броўка. «А ты хоць дрэва пасадзіў?».

Умець (валодаць спосабамі пазнавальнай дзейнасці):

правільна і асэнсавана чытаць сам сабе цэлымі словамі (незразумелыя і шматскладовыя словы па складах);

выразна, правільна і асэнсавана чытаць тэкст уголас з захаваннем інтанацыі сказа, паўз, патрэбнага тону і тэмпу, перадаваць рытм пры чытанні верша;

вызначаць дзейных асоб, называць галоўнага героя, вызначаць яго ўчынак, прычыну ўчынку;

вылучаць у тэксце мастацкія (вобразныя) словы;

маляваць словамі карціну прыроды;

вылучаць сэнсавыя часткі апавядальнага твора, вызначаць галоўнае ў кожнай частцы;

самастойна падрабязна пераказваць невялікі апавядальны тэкст ці яго частку па калектыўна складзеным плане;

прыводзіць прыклады верша, казкі з вывучаных твораў;

самастойна арыентавацца ў кнізе па змесце;

вызначаць прыкладны змест кнігі па яе знешніх паказчыках (прозвішча аўтара, загаловак, ілюстрацыі на вокладках і ў кнізе);

самастойна выбіраць кнігі для чытання па прапанаванай настаўнікам тэме з дапамогай кніжнай выстаўкі або адкрытага падыходу да кніжных паліц.

Выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

ацэньваць уласныя паводзіны і жыццёвыя сітуцыі з пазіцый маральных норм і культурных каштоўнасцей;

асэнсавана чытаць творы, адпаведных узросту;

асэнсавана ўспрымаць вусную і пісьмовую інфармацыю для задавальнення пазнавальных інтарэсаў;

выбіраць кнігі ў класным кутку чытання, бібліятэцы па вызначанай тэматыцы;

абменьвацца думкамі па прачытаным ці праслуханым творы;

узбагачаць эмацыянальна-каштоўнасны вопыт успрымання твораў розных відаў мастацтва і выказваць свае ўражанні.

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Учебная программа по учебному предмету «Русский язык» для IV класса учреждений общего среднего образования с белорусским и русским языками обучения и воспитания

РУССКИЙ ЯЗЫК

ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

 

Цель обучения: формирование у учащихся языковых, коммуникативно-речевых умений, обеспечивающих эффективное общение на русском языке в устной и письменной речи.

Задачи обучения:

в рамках языковой компетенции:

формирование представлений о языке как знаковой системе и общественном явлении;

усвоение знаний из области фонетики, лексики, морфемики, морфологии, синтаксиса и формирование на их основе произносительных, орфографических, грамматических, пунктуационных умений и навыков;

формирование элементарных способов анализа изучаемых явлений языка (звуко-буквенный разбор слов, разбор слов по составу, разбор по частям речи, по членам предложения);

в рамках коммуникативно-речевой компетенции:

обогащение словарного запаса учащихся;

развитие связной устной и письменной речи учащихся, умения пользоваться языком во всех видах речевой деятельности (слушание, говорение, чтение, письмо);

формирование умения работать с орфографическим и толковым словарями;

усвоение речеведческих понятий (текст; тема, основная мысль, заголовок текста; трехчастное строение текста; план текста; типы текстов);

формирование умения адекватно понимать информацию устного и письменного сообщения (определять тему, основную мысль);

формирование умения отбирать языковые средства для создания собственных высказываний в соответствии с темой и основной мыслью;

овладение формулами речевого этикета;

формирование культуры речевого общения и поведения;

в рамках лингвокультурологической компетенции:

знакомство с элементами культуры и быта русского народа;

обогащение речи учащихся лексикой, пословицами, поговорками, отражающими национальный колорит и мудрость народа;

формирование ценностного отношения к русскому языку как хранителю культуры народа и духовного наследия всего человечества и одновременно воспитание уважения к культуре и языкам других национальностей;

развитие интеллектуальных и творческих способностей учащихся, нравственных качеств личности средствами языка;

развитие устойчивого интереса к изучению русского языка;

в рамках метапредметной компетенции:

формирование универсальных (общеучебных) умений и навыков, главными из которых являются умения целеполагания, планирования, контроля, оценки (регулятивные).

Задачи обучения русскому языку решаются в единстве с решением воспитательных задач, неразрывности и взаимодействии языка, культуры и личности учащегося.

 

Направления обучения

 

Коммуникативная направленность обучения предусматривает взаимосвязанное обучение языку и речи. Теоретические сведения служат средством, обеспечивающим речевое общение в различных видах речевой деятельности. Знакомство с новым языковым явлением, его введение осуществляется не изолированно, а в тексте, предложении, с указанием на его связи с другими явлениями языка, на особенности его употребления в речи. Такой подход способствует развитию у учащихся способности (умений и навыков) решать языковыми средствами коммуникативные задачи в разных ситуациях общения.

 

Образовательные подходы

 

Компетентностный подход обусловлен социальными потребностями общества в компетентной, творческой личности с продуктивным типом мышления, способной к культурному саморазвитию, самостоятельному овладению знаниями и способами деятельности, решению конкретных проблем и задач в различных жизненных сферах. Он означает перенос акцента с процесса усвоения знаний на результат обученности учащихся, когда качество обучения русскому языку определяется способностью учащихся эффективно общаться на русском языке в устной и письменной форме. Особенностью компетентностного подхода является также метапредметность – установка на формирование у учащихся универсальных (общеучебных) умений, главными из которых являются умения целеполагания, планирования, контроля, оценки (регулятивные).

Культурологический подход означает реализацию единства и взаимодействия языка, культуры и личности в процессе обучения; направленность содержания обучения на комплексное формирование у учащихся средствами русского языка познавательных способностей, воспитание духовных, нравственных качеств личности; приобщение учащихся к культурным ценностям, выработанным народом; осознание себя как личности, принадлежащей к определенному культурному и языковому сообществу.

Личностно-деятельностный подход является интегрирующим средством в решении заявленных задач обучения русскому языку на I ступени общего среднего образования. Данный подход реализует основные требования к современному учебному процессу. В центре внимания находится ученик с его интересами, потребностями, способностями. Роль учителя не сводится к простой передаче знаний. На первый план выдвигается его организаторская и коммуникативная деятельность по созданию условий для учебного общения; организация обучения как сотрудничество и диалог с учащимися, при котором учащийся в процессе обучения выступает не объектом воздействия слова учителя, а субъектом общения с ним. Процесс обучения при этом выстраивается как обучение учебной деятельности по овладению речевой деятельностью (слушание, говорение, чтение, письмо) на русском языке. Личностно-деятельностный подход в обучении содействует развитию у учащихся языковых и творческих способностей, воспитанию социально значимых качеств личности, пробуждает интерес к созидательной творческой деятельности.

 

Компетенции и содержание, обеспечивающее их формирование

 

Реализация компетентностного подхода в обучении русскому языку учащихся I ступени общего среднего образования проявляется в направленности процесса обучения на формирование у учащихся элементов языковой, коммуникативно-речевой, лингвокультурологической, метапредметной компетенций, в совокупности обеспечивающих развитие умений и навыков эффективного владения русским языком.

Языковая компетенция формируется в процессе усвоения знаний о единицах языка: звуке, слоге, слове, морфеме (окончание, корень слова, приставка, суффикс), предложении, тексте; при формировании представлений об особенностях функционирования единиц языка в речи; при усвоении языковых норм: орфоэпических, орфографических, пунктуационных.

Коммуникативно-речевая компетенция связана с усвоением речеведческих понятий и формированием на их основе умений понимать готовые тексты, отбирать языковые средства и создавать собственные устные и письменные высказывания с учетом целей, задач, ситуации общения, а также правил речевого этикета и социальных норм поведения.

Лингвокультурологическая компетенция формируется через дидактический материал, в процессе работы с текстами различных жанров, в которых закреплены основные нравственные ценности народа и которые отражают историю и культуру русского и белорусского народов. Учащийся осознает себя носителем языка, личностью, которая через язык усваивает систему общечеловеческих и национальных ценностей, культуру речевого общения и поведения.

Метапредметная компетенция связана с формированием у учащихся универсальных (общеучебных) умений и навыков, уровень освоения которых в значительной степени влияет на успешность обучения в последующих классах.

 

Принципы отбора содержания обучения

 

Системно-описательный принцип, в соответствии с которым языковой материал в курс русского языка отбирается и изучается в последовательности, отражающей многоуровневый характер русского языка.

Принцип функциональности. Опора на принцип функциональности в отборе содержания обучения означает, что языковые сведения отбираются с учетом их значимости и важности для решения коммуникативных задач обучения на I ступени общего среднего образования.

Принцип минимизации языкового материала при определении содержания обучения русскому языку базируется на учете возрастных и психологических особенностей познавательной деятельности учащихся начальных классов. На основе принципа минимизации отбор языкового материала в учебную программу осуществлен в объеме, который обеспечивает достижение заявленных целей и задач обучения русскому языку учащихся на I ступени общего среднего образования.

Принцип преемственности и перспективности в отборе содержания обучения русскому языку проявляется в соблюдении преемственности между дошкольной и І ступенью общего среднего образования и перспективности между І и ІІ ступенями общего среднего образования в содержательном, деятельностном, коммуникативном и эмоциональном аспектах.

Принцип концентрической организации и представления содержания языкового материала в программе обеспечивает многократное обращение к изученному материалу с постепенным его расширением и углублением на каждом новом этапе обучения.

 

Изучаемые разделы языка

 

Языковой материал в программе представлен системой понятий, определений, теоретических сведений, объединенных таким образом, чтобы создать теоретическую основу для формирования грамматических, орфографических, речевых умений и навыков. В программе выделены разделы «Устная и письменная речь», «Звуки и буквы», «Слово», «Состав слова. Правописание слов», «Части речи» (имя существительное, имя прилагательное, глагол, предлог, местоимение), «Предложение», «Текст». В каждом из разделов решаются свои конкретные задачи, которые подчинены основным целям обучения русскому языку.

Устная и письменная речь. На материале данного раздела учащиеся знакомятся с устной и письменной, монологической и диалогической формами речи. Учатся строить диалоги по образцу, по данной речевой ситуации, по сюжетным рисункам. Усваивают формы приветствия и прощания в различных ситуациях общения. Учатся отвечать, просить, благодарить, извиняться с соблюдением правил речевого этикета

Звуки и буквы. Главной задачей раздела «Звуки и буквы» является формирование у учащихся умения соотносить звук и обозначающую его букву, осознавать неоднозначность связей, существующих между звуком и буквой; формирование навыков русского литературного произношения и правописных навыков. Учащиеся узнают о смыслоразличительной роли звуков (букв); гласных и согласных звуках; слоге и слогообразующей роли гласных звуков; об ударных и безударных гласных звуках и способах проверки написания безударных гласных; о твердых и мягких согласных звуках и способах обозначения мягкости и твердости согласных на письме; звонких и глухих согласных звуках; знакомятся с явлениями оглушения парных звонких и глухих согласных в определенных позициях и способах проверки написания парных звонких и глухих согласных в этих позициях; учатся производить звуко-буквенный разбор слов. В процессе изучения раздела «Звуки и буквы» закладываются основы орфографической грамотности учащихся. На практическом уровне они подводятся к осознанию ведущего принципа русской орфографии – морфолого-фонематического.

Слово. Материал раздела «Слово» направлен на воспитание у учащихся внимания и интереса к слову, его значению; на развитие умения творчески и осознанно подходить к выбору слов для построения собственных высказываний. У учащихся формируются первичные представления о слове как о двусторонней единице, обладающей формой и значением. Учащиеся узнают об однозначных и многозначных словах, о словах с прямым и переносным значением; знакомятся с синонимами и антонимами; фразеологизмами (на практическом уровне); межъязыковой омонимией в русском и белорусском языках (на практическом уровне); орфографическим и толковым словарями русского языка и приемами работы с ними. Большое внимание уделяется обогащению и активизации словарного запаса учащихся, работе с пословицами, поговорками, фразеологизмами.

Состав слова. Правописание слов. При изучении состава слова у учащихся формируются представления о значимых частях слова (морфемах) как носителях лексического и грамматического значения слова (корне, приставке, суффиксе, окончании); роли приставок, суффиксов в образовании новых слов и выражении их смысла; формируется умение ориентироваться в структуре слова; умение проводить разбор слов по составу и опираться на него при решении орфографических задач. Работа над составом слова включает элементы словообразовательного анализа. Внимание учащихся обращается на семантику некоторых морфем, составляющих слово, что способствует осознанию учащимися роли морфем в формировании лексического значения слова, развивает внимание и интерес к происхождению слов, способствует обогащению словаря учащихся, развитию их языкового чутья, мышления. Языковой материал на правописание слов включает широкий круг правил, алгоритмов на правописание безударных гласных, парных звонких и глухих согласных, непроизносимых согласных в корне слова; написание слов с разделительным ъ; слов с двойными согласными в корне слова, на стыке приставки и корня, корня и суффикса. Вводится понятие об орфограмме, которое используется как рабочий термин при изучении правописания слов.

Части речи. Учащиеся знакомятся с морфологическим строем языка, с такими частями речи, как имя существительное, имя прилагательное, местоимение, глагол, предлог. Части речи рассматриваются в составе предложений, где слова связаны друг с другом по смыслу и грамматически. Особое внимание уделяется признакам каждой изучаемой части речи: имя существительное – число, род, падеж, склонение; имя прилагательное – число, род (в единственном числе), падеж; глагол – время, число, род (в прошедшем времени единственного числа), лицо (в настоящем и будущем времени), спряжение; местоимение – число, лицо, падеж личных местоимений. Формируются навыки правописания падежных окончаний имен существительных, имен прилагательных, местоимений; навыки правописания личных окончаний глаголов настоящего и будущего времени, глаголов на -тся, -ться, гласных перед суффиксом -л- в глаголах прошедшего времени; не с глаголами. Учащиеся знакомятся с предлогами, учатся различать приставку и предлог, употреблять в речи и грамотно писать предлоги.

Предложение. На материале раздела «Предложение» ведется последовательная работа по формированию синтаксического строя речи учащихся. Они получают представление о предложении как о минимальной единице речи, которая обладает смысловой и интонационной законченностью и является средством общения людей. Знакомятся с различными видами предложений по цели высказывания (повествовательными, вопросительными и побудительными) и по интонации (восклицательными и невосклицательными), их использованием в разных речевых ситуациях; учатся устанавливать смысловую и грамматическую связь между словами по вопросам; оформлять конец предложений соответствующими знаками препинания. Знакомятся с главными (подлежащее и сказуемое) и второстепенными (без деления на виды) членами предложения; однородными (главными и второстепенными) членами предложения; интонацией перечисления и противопоставления однородных членов предложения, правилами постановки запятых при однородных членах предложения перед союзами и, а, но (в письменной речи); обращением (на практическом уровне); со словосочетаниями в структуре предложения. В результате учащиеся практически осваивают понятие о связи слов в предложении по смыслу и грамматически. Работа над предложением носит сквозной характер, так как весь программный материал изучается на синтаксической основе.

Текст. Основной задачей раздела «Текст» является формирование у учащихся устойчивого внимания и интереса к собственной речи и речи других людей, развитие коммуникативных умений, творческих способностей, расширение возможностей самовыражения. Учащиеся узнают о признаках текста (тема, основная мысль, заголовок, связь заголовка с темой и основной мыслью, смысловая связь и определенная последовательность предложений в тексте, структура текста); типах текстов (описание, повествование, рассуждение); смысловом единстве структурных частей текста; роли абзацев в тексте; плане текста. Знакомятся с правилами речевого этикета; учатся письменно пересказывать тексты по вопросам, по коллективно составленному или готовому плану (изложения); составлять тексты по опорным словам и серии сюжетных рисунков (сочинения). Систематическая работа над текстом дает учащимся возможность наблюдать, всесторонне анализировать изучаемые лексические и грамматические явления в их органической взаимосвязи.

Каллиграфия. Основная задача каллиграфии – формирование навыков правильного начертания букв, их соединений в словах; красивого, быстрого, ритмичного письма слов и предложений. Во ІІ классе осуществляется постепенный перевод учащихся на письмо в тетрадях с разлиновкой в одну линию. На развитие и совершенствование каллиграфических навыков учащихся III–IV классов на уроках русского языка должно отводиться специальное время. Содержание этой работы по возможности должно быть связано с изучаемым на уроке языковым материалом. Работа по каллиграфии способствует воспитанию у учащихся аккуратности, трудолюбия, добросовестного отношения к выполнению любой работы.

 

Рекомендуемые методы и формы обучения и воспитания

 

На учебных занятиях рекомендуется использовать разнообразные методы обучения и воспитания: рассказ, беседа, самостоятельная работа, наглядные методы, выполнение упражнений, практических работ и др. С целью активизации познавательной деятельности учащихся используются методы проблемного обучения, интерактивные, эвристические, игровые методы, дискуссии и др.

Целесообразно сочетать фронтальные, групповые, парные и индивидуальные формы обучения, использовать такие виды уроков, как урок-исследование, урок-практикум, урок-игра, интегрированный урок и др.

Выбор форм и методов обучения и воспитания определяется учителем самостоятельно на основе целей и задач изучения конкретной темы, сформулированных в учебной программе требований к результатам учебной деятельности учащихся с учетом их возрастных и индивидуальных особенностей.

СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА 87 часов

ПОВТОРЕНИЕ ИЗУЧЕННОГО В III КЛАССЕ (2 ч)

 

ЧАСТИ РЕЧИ (69 ч)

 

Имя существительное

(23 ч, из них 1 ч – контрольный диктант)

 

Имя существительное как часть речи.

Падеж имен существительных. Изменение существительных по падежам (склонение). 1, 2, 3-е склонение имен существительных. Склонение имен существительных в единственном числе. Употребление предлогов с различными падежными формами имен существительных.

Ознакомление (на практическом уровне) со способами проверки написания безударных гласных в падежных окончаниях имен существительных 1, 2, 3-го склонения единственного числа (кроме имен существительных на -ия, -ья, -ий, -ие, -ье, -мя).

Склонение имен существительных во множественном числе. Ознакомление со способами проверки написания безударных гласных в падежных окончаниях имен существительных во множественном числе. Разбор имени существительного как части речи.

Обучающая письменная работа (сочинение по сюжетным картинкам и опорным словам).

Виды деятельности. Установление грамматических признаков (рода, числа) и синтаксической роли имен существительных. Определение падежа по вопросам, по смыслу и предлогам, с которыми употребляется имя существительное. Определение значения каждого из падежей. Разграничение именительного и винительного, винительного и родительного, винительного и предложного падежей имен существительных. Определение склонения имен существительных. Отработка навыка правописания падежных окончаний имен существительных 1, 2, 3-го склонения единственного и множественного числа.

 

Имя прилагательное (17 ч)

 

Имя прилагательное как часть речи. Роль имен прилагательных в речи (расширение представлений).

Изменение имен прилагательных по падежам (склонение). Склонение имен прилагательных в единственном числе (кроме притяжательных прилагательных на -ий, -ин, -ын, -ов). Ознакомление (на практическом уровне) со способами проверки написания безударных гласных в падежных окончаниях имен прилагательных единственного числа.

Склонение имен прилагательных во множественном числе. Ознакомление (на практическом уровне) со способами проверки написания безударных гласных в падежных окончаниях имен прилагательных во множественном числе.

Разбор имени прилагательного как части речи.

Обучающая письменная работа (изложение).

Виды деятельности. Установление грамматических признаков и синтаксической роли имен прилагательных. Изменение имен прилагательных по числам и родам (в единственном числе). Установление смысловой и грамматической связи имени прилагательного с именем существительным (число, род, падеж) в предложении. Склонение имен прилагательных в единственном и множественном числе. Отработка навыка правописания безударных падежных окончаний имен прилагательных в форме единственного и множественного числа.

 

Местоимение (5 ч)

 

Понятие о местоимении как части речи.

Личные местоимения 1, 2, 3-го лица единственного и множественного числа.

Изменение местоимений 3-го лица единственного числа по родам.

Склонение личных местоимений с предлогами и без предлогов.

Раздельное написание личных местоимений с предлогами. Правописание местоимений 3-го лица с предлогами (к ней, у нее).

Использование местоимений для связи предложений в тексте.

Использование местоимений ты, вы в формулах речевого этикета.

Разбор местоимения как части речи.

Виды деятельности. Установление грамматических признаков и синтаксической роли местоимения. Определение числа и лица, а в третьем лице – рода личных местоимений. Отработка навыков раздельного написания местоимений с предлогами. Редактирование текста путем замены повторов слов местоимениями. Различение случаев употребления местоимений ты и вы.

 

Глагол (24 ч, из них 1 ч – контрольный диктант с грамматическим заданием)

 

Глагол как часть речи (углубленное повторение).

Неопределенная форма глагола. Правописание ь в неопределенной форме глаголов (беречь, печь).

Изменение глаголов настоящего и будущего времени по лицам и числам (спряжение). Буква ь после шипящих в окончаниях глаголов 2-го лица единственного числа настоящего и будущего времени.

I и II спряжение глаголов.

Ознакомление (на практическом уровне) со способами проверки написания безударных гласных в личных окончаниях глаголов настоящего и будущего времени.

Глаголы на -тся, -ться (произношение и написание).

Изменение глаголов в прошедшем времени по числам и родам (в единственном числе). Написание гласных перед суффиксом -л- в глаголах прошедшего времени.

Обучающая письменная работа (сочинение по сюжетным картинкам и опорным словам).

Разбор глагола как части речи.

Виды деятельности. Нахождение глаголов в предложении, тексте; постановка к ним вопросов. Определение грамматических признаков глагола: лицо, число, время, род (в прошедшем времени); роли в предложении. Постановка глаголов в неопределенную форму. Отработка алгоритма изменения глаголов настоящего и будущего времени по лицам и числам. Определение I и II спряжения глаголов, их окончаний. Разграничение простой и сложной (с глаголом-связкой быть) форм глаголов будущего времени (на практическом уровне). Отработка навыка правописания безударных гласных в личных окончаниях глаголов I и II спряжения.

 

ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ К РЕЗУЛЬТАТАМ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ПО РАЗДЕЛУ «ЧАСТИ РЕЧИ»

 

Знать:

изученные части речи (имя существительное, имя прилагательное, глагол, местоимение, предлог) и их грамматические признаки;

падежи имени существительного;

о 1, 2, 3-м склонении имен существительных;

о распределении имен существительных по типам склонения;

способы проверки написания безударных падежных окончаний имен существительных 1, 2, 3-го склонения в единственном числе (кроме существительных на -мя, -ий, -ие, -ия) и во множественном числе;

о связи имен прилагательных с именами существительными в предложении;

о склонении имен прилагательных;

способы проверки написания безударных падежных окончаний имен прилагательных (кроме имен прилагательных с основой на шипящие и ц);

о личных местоимениях;

о склонении личных местоимений;

о раздельном написании местоимений с предлогами;

о неопределенной форме глагола;

о написании ь после шипящих в неопределенной форме глаголов (беречь, печь);

об изменении глаголов по лицам и числам (спряжение);

о І, ІІ спряжении глаголов;

о правописании безударных гласных е, и в личных окончаниях глаголов настоящего и будущего времени;

об изменении глаголов прошедшего времени единственного числа по родам;

правило правописания глаголов на -тся, -ться;

правило правописания ь после шипящих в окончаниях глаголов 2-го лица;

о написании гласных перед суффиксом -л- (в глаголах прошедшего времени).

Уметь (владеть способами познавательной деятельности):

определять имена существительные;

определять (с опорой на таблицы, памятку) склонение и падеж имен существительных;

использовать способы проверки написания безударных падежных окончаний имен существительных 1, 2, 3-го склонения в единственном и во множественном числе (кроме имен существительных на -мя, -ий, -ие, -ия);

писать (с опорой на таблицы, памятку) безударные падежные окончания имен существительных 1, 2, 3-го склонения в единственном и во множественном числе (кроме имен существительных на -мя, -ий, -ие, -ия);

определять имена прилагательные;

использовать способы проверки написания безударных падежных окончаний имен прилагательных в единственном и во множественном числе (кроме имен прилагательных с основой на шипящие и ц);

писать (с опорой на таблицы, памятку) безударные падежные окончания имен прилагательных в единственном и множественном числе (кроме имен прилагательных с основой на шипящие и ц);

определять личные местоимения;

правильно употреблять падежные формы личных местоимений 1, 2 и 3-го лица единственного и множественного числа в предложениях и текстах;

определять глаголы;

изменять глаголы по лицам и числам в настоящем и будущем времени;

ставить глаголы в начальную (неопределенную) форму;

определять (с опорой на таблицы, памятку) спряжение глаголов;

использовать способы проверки написания безударных личных окончаний глаголов настоящего и будущего времени;

писать (с опорой на таблицы, памятку) личные окончания глаголов настоящего и будущего времени;

применять на практике правило написания ь в окончаниях глаголов 2-го лица единственного числа настоящего и будущего времени (читаешь, прочитаешь);

применять на практике правило написания ь после шипящих в глаголах неопределенной формы (беречь, печь);

применять на практике правило написания глаголов на -тся, -ться;

правильно писать гласные перед суффиксом -л- (в глаголах прошедшего времени).

 

ПРЕДЛОЖЕНИЕ (8 ч)

 

Главные (подлежащее и сказуемое) и второстепенные (без деления на виды) члены предложения. Понятие об однородных (главных и второстепенных) членах предложения. Интонация перечисления. Соединение однородных членов при помощи интонации перечисления; употребление союзов и, а, но при однородных членах (в устной речи). Запятая при однородных членах предложения без союзов и связанных союзами и, а, но (без сообщения термина «союз»).

Виды деятельности. Определение в тексте предложений по цели высказывания и по интонации. Составление предложений по цели высказывания и по интонации. Нахождение главных и второстепенных членов предложения. Нахождение предложений с однородными членами. Составление предложений с однородными членами. Составление схем предложений с однородными членами и предложений по данным схемам. Разбор предложений по членам предложения.

 

ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ К РЕЗУЛЬТАТАМ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ПО РАЗДЕЛУ «ПРЕДЛОЖЕНИЕ»

 

Знать:

о главных (подлежащее и сказуемое) членах предложения;

о второстепенных (без деления на виды) членах предложения;

об однородных (главных и второстепенных) членах предложения;

об интонации перечисления и противопоставления однородных членов предложения;

правила постановки запятых между однородными членами предложения.

Уметь (владеть способами познавательной деятельности):

определять главные (подлежащее и сказуемое) и второстепенные (без деления на виды) члены предложения;

находить однородные члены предложения;

правильно оформлять на письме предложения с однородными членами (без союзов и с союзами и, а, но);

составлять предложения с однородными членами;

производить разбор предложений по членам предложения (без деления второстепенных членов предложения на виды).

 

ТЕКСТ (5 ч)

 

Расширение представлений о текстах-повествованиях и текстах-описаниях. Текст-рассуждение (ознакомление на практическом уровне). Составление элементарных текстов-рассуждений (устно).

Части текста, связь между ними (расширение представлений). Составление плана текста (коллективно и самостоятельно).

Обучающая письменная работа (изложение).

Усвоение основных этических правил общения: уметь слушать, быть внимательным, доброжелательным, приветливым в разговоре. Составление поздравлений.

Виды деятельности. Определение темы и основной мысли текста, озаглавливание текста. Составление плана текста, пересказ текста по плану. Определение типов текстов. Нахождение рассуждения в тексте. Составление устных рассуждений.

 

ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ К РЕЗУЛЬТАТАМ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ПО РАЗДЕЛУ «ТЕКСТ»

 

Знать:

основные признаки текста;

об особенностях текстов-повествований, текстов-описаний, текстов-рассуждений;

о трехчастном строении текстов;

о плане текста.

Уметь (владеть способами познавательной деятельности):

определять тип текста (повествование, описание, рассуждение);

делить текст на смысловые части;

составлять план текста (под руководством учителя, самостоятельно);

составлять тексты-повествования и тексты-описания по наблюдениям, ситуации, картине, плану (устно);

составлять элементарные тексты-рассуждения (устно);

писать подробное изложение текстов-повествований и текстов-описаний;

составлять тексты-поздравления;

соблюдать в речи основные этические правила общения: уметь слушать, быть внимательным, доброжелательным, приветливым в разговоре.

Использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни:

адекватно понимать информацию устного и письменного сообщения (определять тему, основную мысль высказывания);

создавать собственные высказывания в различных видах речевой деятельности в соответствии с целью, задачами, ситуацией общения, а также правилами речевого этикета и социальными нормами поведения;

находить нужную информацию в Интернете, в толковом, орфографическом словарях, справочниках, энциклопедиях; нужные книги в библиотечном каталоге.

 

ПОВТОРЕНИЕ (3 ч)

 

Словарные слова

Антенна, асфальт, ещё, камень, компьютер, космос, медаль, мечтать, мороженое, однажды, океан, олень, оранжевый, памятник, пуговица, ребёнок, ромашка, тарелка, телефон, температура, тракторист, транспорт, фломастер, фонарь.

Белорус, велосипед, деревня, интересный, искусство, килограмм, колодец, концерт, красивый, крокодил, наоборот, осторожно, пенал, песчаный, планета, поздравление, порядок, сегодня, семечки, снегирь, страница, счастье, торжество, хозяин, чемпион, шоколад, щенок.

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Учебная программа по учебному предмету «Русская литература (литературное чтение)» для IV класса учреждений общего среднего образования с белорусским и русским языками обучения и воспитания

РУССКАЯ ЛИТЕРАТУРА (литературное чтение)

ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

 

Учебная программа по литературному чтению для II–IV классов направлена на достижение следующих основных целей:

ввести учащихся в богатый мир русской и мировой детской литературы и таким образом расширить их кругозор;

на основе чтения и изучения образцовых художественных произведений раскрыть своеобразие литературы как словесного искусства, формировать нравственно-ценностные ориентиры, развивать интеллектуальные и творческие способности учащихся, культуру речи и общения;

формировать грамотного читателя, знания, умения и навыки которого станут фундаментом для его совершенствования на протяжении всей жизни в разных ситуациях деятельности и общения.

Достижение этих целей предполагает решение следующих задач:

формирование навыка правильного, осознанного, выразительного чтения стихов, прозы, научно-познавательных текстов;

формирование общеучебных умений и способов познавательной деятельности, обеспечивающих успешное изучение любого учебного предмета;

формирование коммуникативно-речевых умений учащихся;

формирование читательских умений, литературных представлений и знаний, необходимых для восприятия литературы как искусства слова, понимания художественных произведений и научно-познавательных текстов;

осуществление литературно-творческой деятельности на основе изучаемых произведений;

формирование интереса к чтению и творчеству детских писателей, расширение круга чтения учащихся;

формирование образных представлений об окружающем мире, отношений к жизненным явлениям, ценностных ориентаций учащихся;

развитие эмоциональной отзывчивости, воображения, критического мышления;

воспитание эстетических и духовно-нравственных качеств личности средствами литературы.

Программа по литературному чтению основана на идеях культурологического, личностно-деятельностного и компетентностного подходов.

Культурологический подход обусловливает направленность содержания литературного образования на социокультурное развитие учащихся на основе овладения культурными, духовно-нравственными ценностями, закрепленными в языке художественного произведения как в форме существования духовной культуры народа.

Личностно-деятельностный подход ориентирует на создание условий для полноценного проявления и развития личностных качеств учащихся, учета их интересов, индивидуальных особенностей и возможностей. Он определяет способы организации различных видов деятельности учащихся. Только через собственную активную деятельность ребенок осваивает способы чтения, речевой коммуникации, читательские действия с текстом произведения, формирует и совершенствует личностные качества.

Компетентностный подход предусматривает усиление деятельностно-практического компонента содержания учебного предмета. В соответствии с идеями подхода освоение содержания учебного предмета направлено на формирование читательской компетенции как совокупности знаний, умений и навыков для успешного выполнения коммуникативно-речевой и читательской деятельности, необходимой человеку во многих сферах его жизни. В связи с усилением деятельностно-практического компонента содержания в программе определены основные виды учебной деятельности учащихся и требования к ее результатам.

В основу отбора содержания и систематизации учебного материала, методов и приемов организации читательской деятельности учащихся на уроках литературного чтения положены принципы культуросообразности; художественно-эстетический, с привлечением тематического, жанрового и монографического; коммуникативно-речевой; учета психологических особенностей восприятия художественной литературы учащимися младшего школьного возраста; творческого характера обучения; принцип преемственности и перспективности в содержании литературного образования, обеспечивающий порядок и последовательность в освоении предметных знаний, умений и навыков по годам обучения.

Содержание учебного предмета «Литературное чтение» во II–IV классах составляют четыре основных компонента:

предметные знания;

читательские и коммуникативно-речевые умения, способы деятельности;

опыт литературно-творческой деятельности;

опыт эмоционально-ценностных отношений.

Все компоненты содержания представлены комплексно и формируются на основе знаний текстов художественных и научно-познавательных произведений и путем практической работы с ними.

Основу содержания учебного предмета составляют художественные произведения, эстетически значимые, имеющие воспитательную ценность, актуальные для нашего времени, доступные для восприятия учащихся, вызывающие интерес к чтению.

Первый компонент содержания (предметные знания) формируется путем освоения литературного и теоретического материала, состоящего из произведений устного народного творчества русского народа и народов мира; произведений ведущих русских и зарубежных детских писателей; кратких биографических сведений об их творчестве; основных литературоведческих понятий, представления о которых необходимы учащимся не как самоцель, а для освоения литературы как искусства слова.

Программой предусмотрено первоначальное знакомство с литературоведческими понятиями и овладение ими на уровне представлений, т. е. на практическом уровне. Учащиеся получат представления о жанрах устного народного творчества и авторской литературы; об изобразительно-выразительных средствах языка художественного произведения; о средствах выразительного чтения. Предметные знания составят также краткие биографические сведения о жизни и творчестве детских писателей, произведения которых рекомендованы для чтения во II–IV классах; фамилии писателей, с творчеством которых знакомятся неоднократно на уроках литературного чтения, названия и содержание изученных произведений; тексты, рекомендованные для заучивания наизусть.

Второй компонент содержания составляет система читательских умений. Читательские умения складываются из умений читать, работать с текстом произведения и детской книгой. Умения работы с текстом формируются в процессе анализа литературного произведения и представляют собой действия учащегося по ориентировке в тексте, связанные с восприятием, выявлением, осознанием и оценкой содержания и смысла художественного произведения.

Коммуникативно-речевые умения сопровождают читательскую деятельность и выполняют функцию читательских умений, поскольку умственные операции, входящие в состав читательской деятельности, обязательно реализуются в речевой форме. Программа ориентирует на формирование таких метапредметных коммуникативно-речевых умений, как умения ориентироваться в ситуации общения, строить связные устные высказывания для передачи содержания текста и общения между читающими, адекватно понимать информацию устного и письменного сообщения (определять тему, основную мысль высказывания); отбирать средства языкового оформления высказывания в соответствии с коммуникативными целями и задачами общения; активно слушать собеседника, выражать понимание, проявлять терпимость к его точке зрения, отстаивать и аргументировать свою точку зрения, соблюдая правила речевого этикета, договариваться и приходить к общему решению в совместной деятельности.

Третий компонент – опыт литературно-творческой деятельности – приобретается учащимися в процессе включения их в разнообразные виды деятельности в связи с прочитанным произведением. В ходе выполнения творческих заданий у учащихся формируются литературно-творческие умения и способы деятельности.

Четвертый компонент содержания – опыт эмоционально-ценностных отношений – приобретается учащимися в процессе анализа художественного произведения, в ходе которого выявляется авторское отношение к героям, авторская оценка событий, персонажей и сопоставляется с личностным восприятием; аргументируется своя оценка героев и событий, сравнивается с другими трактовками отношений и оценок.

Круг чтения учащихся II–IV классов весьма широк: произведения устного народного творчества русского народа и народов мира; стихотворные и прозаические произведения русских писателей-классиков XIX – начала XX в., вошедшие в круг детского чтения; стихотворные и прозаические произведения русских детских писателей XX в. и современных детских писателей; произведения зарубежных писателей-классиков для детей; научно-художественная и научно-познавательная литература (о природных явлениях, повадках зверей и птиц, предметах и вещах, об открытиях, путешествиях); приключенческая детская книга, справочная детская литература (книги-справочники, детские энциклопедии, словари).

Учащиеся знакомятся с литературными произведениями по всем основным темам детского чтения, зафиксированным современной библиографией для детей (о Родине, ее героях, разных людях, ребятах-сверстниках и их делах, природе, животных и растениях, приключениях, фантастике и волшебстве и т. п.). Это позволит им узнать имена русских писателей-классиков, известных русских детских писателей, в творчестве которых раскрываются эти темы, зарубежных детских писателей-классиков (И. Крылов, А. Пушкин, А. Плещеев, И. Суриков, И. Никитин, С. Есенин, Л. Толстой, Д. Мамин-Сибиряк, С. Маршак, С. Михалков, А. Барто, Б. Заходер, Е. Трутнева, В. Осеева, Е. Пермяк, Н. Носов, В. Драгунский, В. Бианки, И. Соколов-Микитов, Н. Сладков, Э. Шим, Г. Скребицкий, Г. Снегирев, С. Сахарнов, В. Орлов, А. Стариков; Х.-К. Андерсен, братья Гримм, Р. Киплинг и др.).

В системе литературного образования особое место занимает II класс как подготовительный этап на пути к литературному чтению, поскольку у учащихся еще не закреплен способ чтения текста целыми словами, не сформирован беглый темп чтения. Интонационное объединение слов в словосочетания и предложения, увеличение скорости чтения происходят на втором году обучения. Навык чтения как автоматизированное умение только начинает складываться. В связи с этим работа над овладением собственно чтением, т. е. техническими навыками чтения текстов разных жанров, является первостепенной и организуется на протяжении всего периода обучения во ІІ классе. Сформированное чтение – залог успешного учения на всех ступенях образования, потому что собственно чтение используется как универсальное учебное умение, как инструмент труда. Формирование и развитие навыка чтения осуществляется как путем специальных упражнений, так и в ходе аналитико-синтетической работы с текстом художественного произведения, которая требует многократного и внимательного перечитывания текста.

Важнейшей особенностью литературного чтения во II, а также в последующих классах учреждений общего среднего образования с белорусским языком обучения, является деятельность по формированию у учащихся произносительных навыков. Учащиеся овладевают умением правильно произносить специфические русские звуки [г], [г’], [р’] [ч’], [щ’], [д’], [т’] при чтении и в устной речи; правильно читать слова с буквами о, е, я в первом предударном слоге (столы, пенал, глядеть); произносить звук [л] на конце глаголов прошедшего времени мужского рода единственного числа (учил) и в словах типа волк; произносить звук [в] перед согласными (взять); звук [ф] на конце слова и перед глухими согласными (клюв, травка); мягкие губные согласные на конце слова (семь, голубь); звук [й’] после согласных перед гласными (крылья); правильно читать парные звонкие согласные на конце и в середине слов перед глухими согласными (снег, тетрадь, книжка); демонстрировать орфоэпическое чтение буквосочетаний -ого, -его, -ться и -тся, а также жи, ши, же, ше, ча, ща, чу, щу; соблюдать нормы словесного ударения в изученных словах.

Формированию произносительных навыков способствуют специальные фонетико-орфоэпические упражнения, построенные на материале изучаемого литературного произведения.

Если во ІІ классе приоритетным является формирование и развитие навыка чтения, то в ІІІ-IV классах центром внимания становятся художественное произведение как эстетическая ценность и воспринимающий это произведение учащийся. Чтение организуется по законам восприятия литературного произведения учащимися, а именно: подготовка к восприятию, первичное эмоциональное восприятие, осмысление прочитанного и его эстетическая оценка, выражение отношения к прочитанному.

Предметом специального обучения на уроках литературного чтения во II–IV классах является выразительное чтение. На протяжении всего периода обучения учащиеся практически овладевают умением передавать слушателям настроение, состояние, чувства героев с помощью средств речевой выразительности (сила голоса, тон, темп, ритм, пауза, логическое ударение). Основной прием обучения не только выразительное чтение учителя, но и поиск учащимися вариантов правильного, выразительного прочтения монолога, диалога, точной передачи чувств, настроений, состояний героев, своего отношения к изображенному автором. Выразительное чтение выступает одновременно и предметом, и методом обучения, способствующим глубокому проникновению в смысл художественного произведения, постижению его эмоционально-образного и идейного содержания.

Основными видами деятельности на уроках литературного чтения во II–IV классах являются чтение вслух и про себя (молча), выразительное чтение, чтение по ролям, изучающее чтение, поисковое чтение, просмотровое чтение, выборочное чтение; заучивание наизусть стихотворных произведений; слушание и рассказывание; пересказ (подробный, выборочный, краткий) по готовому плану, по опорным словам, иллюстрациям; творческий пересказ (с изменением лица рассказчика, дополнением сюжета); представление в воображении героев, событий, поэтических картин природы; творческая интерпретация текста (словесное рисование отдельных эпизодов, поэтических картин, создание словесных и графических иллюстраций произведения); инсценировка эпизодов художественного произведения; аналитическая и оценочная работа с текстом произведения; составление высказываний сравнительного характера, умозаключений, личностных суждений; наблюдение за основными изобразительно-выразительными средствами художественной речи (одушевление, сравнение, эпитет, преувеличение, эмоционально-оценочные слова); структурирование текста в форме плана, графической схемы; чтение-рассматривание детских книг, прогнозирование, обсуждение, дискуссия.

В силу возрастных особенностей учащихся в программе применяется концентрический способ распределения содержания (предметных знаний, умений и навыков), который предполагает возвращение в последующие годы к изученному ранее материалу (например, признаки сказки, рассказа, стихотворения), но на более высоком уровне. Произведения одного и того же жанра (например, рассказ, сказка, стихотворение) разных авторов изучаются на протяжении всего периода обучения на І ступени общего среднего образования. При этом круг сведений о признаках жанра расширяется постепенно из года в год. Формирование читательских умений работы с текстом произведения и детской книгой ведется также в течение всего периода обучения, но на более сложном литературном материале в последующем классе, что обеспечивает системную работу по овладению читательскими умениями.

Учебный материал для организации читательской деятельности учащихся располагается во II классе по тематическому принципу с привлечением жанрового, в III классе – по жанровому, в IV – по литературно-эстетическому с привлечением жанрового и монографического принципов компоновки произведений внутри разделов.

Составной частью учебного предмета является внеклассное чтение. Внеклассное чтение на I ступени общего среднего образования является обязательной частью подготовки к самостоятельной читательской деятельности.

Цель внеклассного чтения – познакомить учащихся с книгами из доступного им круга чтения; сформировать интерес к книгам, желание и умение их выбирать и читать; научить работать с книгой как с особым объектом.

Программа предусматривает знакомство с детскими книгами русских и зарубежных писателей, детскими периодическими изданиями (газетами, журналами), научно-художественной и научно-познавательной литературой, детской справочной литературой (книги-справочники, детские энциклопедии, словари). Учащиеся овладевают знаниями об элементах книги, которые позволяют читателю ориентироваться в любой книге и группе книг (заглавие, фамилия автора, иллюстрации, содержание, или оглавление, предисловие, или введение, послесловие об авторе), о средствах ориентации в мире книг (книжная выставка, плакат, рекомендательный список, рекомендательный указатель, картотека, электронный каталог), о газетах и журналах как о периодических изданиях; о культуре и гигиене чтения. Учащиеся приобретают умения самостоятельно выбирать книги по предложенной теме, пользоваться ориентировочным аппаратом книги, видами библиотечно-библиографической помощи (с привлечением библиотекаря).

Работа с детской книгой строится поэтапно и начинается с I класса (рассматривается как подготовительный этап). II класс – это начальный этап работы с детской книгой, III класс – основной, IV класс – заключительный.

Основными формами работы с детской книгой являются уроки внеклассного чтения и самостоятельное домашнее чтение. Во II–IV классах должны практиковаться разные формы работы во внеурочное время в системе внеклассного чтения, например: литературные утренники, викторины, конкурсы чтецов, конкурс в форме устного журнала, работа в «мастерской по ремонту книг».

Для успешной самостоятельной работы с книгой необходимо начиная со II класса научить учащихся пользоваться сначала классной библиотекой, а затем библиотекой учреждения образования или районной детской библиотекой, где книги расставлены по авторской принадлежности, где имеются тематические и авторские книжные выставки, которыми учащиеся могут пользоваться при подготовке к урокам внеклассного чтения.

Уроки внеклассного чтения во II–IV классах проводятся в процессе и после изучения основных разделов чтения и входят в общее количество часов, которые отводятся на учебный предмет. В течение очередного отрезка времени учитель руководит самостоятельным внеурочным чтением книг, газет, журналов. Рекомендательные списки книг для учащихся, которые составляет учитель, тщательно выверяются с точки зрения наличия указанных там книг в фондах библиотеки учреждения образования и ближайших детских библиотек (районной, городской).

Структурно программа по литературному чтению для II–IV классов представлена следующими блоками: «Пояснительная записка», «Содержание учебного предмета», «Основные требования к результатам учебной деятельности учащихся». Блок «Содержание учебного предмета» состоит из разделов «Круг чтения», «Формирование навыка чтения и общеучебных умений», «Формирование читательских умений», «Литературоведческая пропедевтика», «Литературно-творческая деятельность учащихся», «Внеклассное чтение».

Раздел «Круг чтения» содержит описание учебного материала и рекомендуемый перечень произведений для чтения и изучения во II–IV классах с указанием количества часов на изучение разделов чтения. Рекомендуемый перечень произведений состоит из двух списков: для чтения и изучения в классе и для внеклассного чтения.

В разделе «Формирование навыка чтения и общеучебных умений» изложены требования к чтению. Формируются как разные виды и способы чтения, так и его качественные компоненты: правильность, выразительность, сознательность. Темп чтения индивидуальный и соответствует скорости разговорной речи учащегося.

Одна из важнейших задач І ступени общего среднего образования – сформировать умение читать как универсальное (метапредметное) учебное умение, которое будет полноценно функционировать и при обучении математике, русскому языку, предмету «Человек и мир» и другим учебным предметам. Формирование и развитие навыка чтения как универсального учебного умения осуществляется как путем специальных упражнений, так и в ходе аналитико-синтетической работы над текстом художественного произведения.

Программой предусмотрено формирование общеучебных умений (общих учебных действий), таких как постановка и осознание конкретной учебной задачи чтения, планирование своей деятельности: определение последовательности действий для решения учебной задачи (при подготовке к словесному рисованию, чтению по ролям, выразительному чтению, составлению плана, краткому пересказу, инсценировке); владение способами контроля и оценки своей и чужой деятельности; участие в учебном диалоге при обсуждении материала; умение работать в паре и группе (договариваться, распределять работу, получать общий результат, соблюдать культуру взаимодействия). Освоение во взаимосвязи общих учебных действий и основных предметных действий необходимо для успешного развития читательской деятельности учащихся.

Раздел «Формирование читательских умений» включает в себя перечень умений, которыми овладевают учащиеся в процессе практической работы с текстами художественных произведений, а именно: прогнозировать содержание произведения по иллюстрациям и заголовку; определять время и место событий, устанавливать смысловые связи между событиями – последовательные и причинные; определять тему и главную мысль произведения, соотносить заглавие произведения с его темой и главной мыслью; выделять действующих лиц, называть главного героя, определять его поступок и причину поступка; наблюдать за эмоциональным состоянием героя и соотносить это состояние с поступком; выделять в тексте предложения, которые описывают состояние, чувства действующих лиц; характеризовать героя на основании его поведения, переживаний и поступков; определять авторское отношение к событиям, героям; выражать свое отношение к содержанию произведения, давать личную оценку поступку, герою и др.

Читательские умения, в том числе и коммуникативно-речевые, формируются не последовательно, а параллельно друг другу.

В разделе «Литературоведческая пропедевтика» определен круг литературоведческих представлений, которые формируются у учащихся практическим путем в процессе чтения и анализа конкретных произведений. Во ІІ классе учащиеся практически наблюдают жанровое разнообразие литературы, открывают для себя «законы построения» (основные черты) колыбельной, шуточной песни, небылицы, скороговорки, загадки, пословицы, узнают основные признаки сказки, стихотворения, рассказа, накапливают представления об авторах произведений и детской книги. В ІІІ–IV классах круг сведений о признаках жанра расширяется на новом и более сложном, чем во II классе, литературном материале. В процессе анализа художественных особенностей произведений у учащихся будут накапливаться фактические знания о жанровой специфике народной песни, сказки, легенды, сказания, былины, рассказа, повести-сказки, стихотворения, басни, об авторской точке зрения и способах ее выражения, изобразительно-выразительных средствах языка, о способах построения художественного произведения (от лица автора или героя). Накопленный фактический материал станет основой для формирования литературоведческих понятий на II ступени общего среднего образования.

Ведущим понятием программы является понятие жанра литературы. Чтение и изучение произведений разных жанров осуществляется на протяжении всего периода обучения на І ступени общего среднего образования.

Знания по теории литературы формируются у учащихся ІІ–IV классов на уровне представлений, т. е. на практическом уровне. Теоретические знания не сообщаются учащимся в готовом виде, а открываются самими учащимися в результате практических действий с текстом (нахождение в тексте изобразительно-выразительных средств языка, определение структурных компонентов произведения, жанровых особенностей и др.), а также в их самостоятельном литературном творчестве. Теоретические знания необходимы учащимся для освоения литературы как искусства слова и как средство решения практических художественно-творческих задач.

Программой предусмотрено овладение следующими теоретико-литературными знаниями на уровне представлений:

жанр как разновидность литературных произведений; жанры устного народного творчества: загадка, скороговорка, пословица, народная сказка, волшебная сказка, сказка о животных, бытовая сказка, былина, сказание, легенда; литературные жанры: рассказ, литературная легенда, повесть, повесть-сказка, литературная сказка, стихотворение, басня;

сравнение, одушевление, эпитет, преувеличение как изобразительные средства, помогающие автору создавать образ в произведении;

тема и главная мысль произведения;

герой, персонаж, поступок, портрет героя, характеристика героя;

построение произведения: вступление, развитие действий, концовка рассказа; эпизод как законченный отрывок художественного произведения;

способы построения художественного произведения: от лица автора или героя;

стихотворная речь, рифма, ритм, стихотворная строка, эмоциональное настроение стихотворного произведения;

средства выразительной речи и чтения: сила голоса, тон, темп, ритм, пауза, логическое ударение;

иносказание, ирония, юмор как средства выражения авторского замысла;

события реальные, вымышленные, фантастические;

автор произведения (писатель, поэт); авторское отношение (отношение автора к поступку, герою, событию).

Предусмотрена ориентировка в соответствующих литературных терминах.

Раздел «Литературно-творческая деятельность учащихся» включает перечень видов самостоятельной литературно-творческой деятельности, в которую учащийся мог бы внести элемент творчества, выразить свое отношение, понимание и свою субъективную интерпретацию текста. Во ІІ–IV классах могут предлагаться разнообразные задания творческого характера в связи с прочитанным произведением (составление рассказа по аналогии с прочитанным, по заданному началу или концовке; составление творческого пересказа от имени одного из героев, с изменением лица рассказчика, с творческим дополнением сюжета; инсценировка эпизодов, отдельных фрагментов художественного произведения; «интервью» с понравившимся персонажем произведения; создание словесных и графических иллюстраций и др.).

В разделе «Внеклассное чтение» дана характеристика учебного материала, составляющего круг чтения учащихся, тематика чтения, изложены требования к оформлению обложки детской книги, видам издания. Определены виды самостоятельной читательской деятельности, формы индивидуальной и групповой работы с книгой во внеурочное время, перечень требований к основным знаниям и умениям работы с детской книгой.

Блок «Основные требования к результатам учебной деятельности учащихся» устанавливает требования к уровню подготовки учащихся по литературному чтению во ІІ–IV классах.

Программа ориентирует на взаимосвязь уроков литературного чтения с уроками русского языка. Речеведческие понятия «тема и основная мысль текста», «заголовок текста», «структура текста», «связь заголовка с темой и основной мыслью текста», «план текста» должны быть опорными знаниями при анализе художественных произведений.

Природа искусства слова предполагает диалог с такими видами искусства, как живопись и музыка. Учитывая принадлежность к искусству учебных предметов «Литературное чтение», «Літаратурнае чытанне», «Изобразительное искусство» и «Музыка», программа ориентирует на осуществление межпредметных связей при формировании у учащихся таких представлений, как «жанр», «художественный образ», «замысел автора», «тема», «форма», «содержание», «ритм», «настроение», «автор».

 

СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА 70 ч, из них 58 ч – чтение разделов учебного пособия и обобщение знаний по разделам чтения, 9 ч – внеклассное чтение, 3 ч – обязательный контроль навыка чтения и сформированности читательских умений

КРУГ ЧТЕНИЯ

Учебный материал для чтения и изучения:

произведения устного народного творчества русского народа и народов мира: сказания, легенды, былины;

стихотворные и прозаические произведения русских писателей-классиков XIX – начала XX в., вошедшие в круг детского чтения;

стихотворные и прозаические произведения русских детских писателей XX в., произведения современных детских писателей;

произведения зарубежных писателей-классиков и современных детских писателей.

Жанровое разнообразие: сказания, легенды, былины, рассказы (художественные, научно-художественные, научно-познавательные), литературные сказки, повести, повести-сказки, стихотворения.

Основные разделы чтения. Рекомендуемый перечень произведений.

Рекомендуемый перечень произведений состоит из двух списков: для чтения и изучения в классе и для внеклассного чтения. Список произведений для внеклассного чтения является расширенным и примерным. Он носит рекомендательный характер. Учитель может выбрать для внеклассного чтения те произведения и книги, которые имеют место в книжном фонде библиотеки учреждения образования и районной библиотеки.

 

1. Дыхание старины (9 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 1 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Произведения устного народного творчества: сказания, легенды, былины.

Сказания (2 ч)

«Перун».

«Ярило».

Легенды (3 ч)

«Бездонное богатство», «Неман и Лоша» (белорусские легенды).

«Вороны Ут-Рёста» (норвежская легенда).

Былины (2 ч)

«Как Илья из Мурома богатырем стал».

«Вольга и Микула».

 

Для внеклассного чтения

«Былины» (в пересказе для детей Ирины Карнауховой).

Николай Кун. «Легенды и сказания Древней Греции и Древнего Рима».

 

2. Не меркнет луч их давней славы (10 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 2 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Александр Пушкин. «Сказка о царе Салтане, о сыне его славном и могучем богатыре князе Гвидоне Салтановиче и о прекрасной царевне Лебеди» (отрывок из сказки) (2 ч).

Дмитрий Мамин-Сибиряк. «Серая Шейка» (2 ч).

Ханс Кристиан Андерсен. «Ромашка» (1 ч).

Оскар Уайльд. «Мальчик-звезда» (отрывок из сказки) (2 ч).

 

Для внеклассного чтения

Александр Пушкин. «Стихи и сказки».

Петр Ершов. «Конек-Горбунок».

Павел Бажов. «Малахитовая шкатулка».

Братья Гримм. «Сказки».

Ханс Кристиан Андерсен. «Сказки».

Джанни Родари. «Сказки».

 

3. «Уж небо осенью дышало…» (Поэтическая тетрадь) (2 ч)

 

Для чтения и изучения в классе

Константин Бальмонт. «Поспевает брусника…».

Иван Бунин. «Листопад» (отрывок).

Елена Липатова. «Листья осенние».

Владимир Орлов. «Ковровые дорожки».

Лучезар Станчев. «Осенняя гамма».

 

4. Мы в ответе за тех, кого приручили (11 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 2 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Эдуард Шим. «Снег и Кисличка» (2 ч).

Константин Паустовский. «Заячьи лапы» (2 ч).

Борис Заходер. «Серая Звездочка» (2 ч).

Эрнест Сетон-Томпсон. «Чинк» (2 ч).

 

Для внеклассного чтения

Виталий Бианки. «Лесная газета», «Лесные сказки и рассказы».

Георгий Скребицкий. «В лесу и на речке», «Всяк по-своему», рассказы о природе.

Константин Паустовский. «Барсучий нос», «Кот-ворюга».

Эрнест Сетон-Томпсон. Рассказы о животных.

 

5. «Опять зима на саночках неслышно прикатила…» (Поэтическая тетрадь) (2 ч)

 

Для чтения и изучения в классе

Александр Пушкин. «Вот север, тучи нагоняя…».

Сергей Есенин. «Пороша».

Иван Бунин. «Метель».

Наталья Юркова. «Вьюга».

 

6. Жизнь дана на добрые дела (10 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 1 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Самуил Маршак. «Рассказ о неизвестном герое» (1 ч).

Юрий Яковлев. «Рыцарь Вася» (2 ч).

Лев Давыдычев. «Лелишна из третьего подъезда» (отрывки «Лелишна Охлопкова», «Виктор Мокроусов») (2 ч).

Евгений Пермяк. «Мама и мы» (2 ч).

Сакариас Топелиус. «Солнечный Луч в ноябре» (1 ч).

 

Для внеклассного чтения

Лев Давыдычев. «Лелишна из третьего подъезда» (повесть).

Владислав Крапивин. «Та сторона, где ветер…» (повесть).

Людмила Петрушевская. «Сказка о часах».

 

7. «По опушке шла весна, ведра с дождиком несла…» (Поэтическая тетрадь) (2 ч)

 

Для чтения и изучения в классе

Федор Тютчев. «Зима недаром злится…».

Василий Жуковский. «Жаворонок».

Владимир Степанов. «Чудеса».

Борис Заходер. «Сморчки».

 

8. Чудеса приходят на рассвете (11 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 1 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Тамара Крюкова. «Чудеса не понарошку» (главы «Сумасшедший день», ««Могистр» чароделия») (2 ч).

Андрей Усачев. «Чудеса в Дедморозовке» (глава «Летняя спячка») (1 ч).

Сельма Лагерлеф. «Чудесное путешествие Нильса с дикими гусями» (глава «Волшебная дудочка») (2 ч).

Астрид Линдгрен. «Пеппи Длинныйчулок» (глава «Как Пеппи спасает двух малышей») (2 ч).

Люк Бессон. «Артур и минипуты» (глава из повести-сказки) (2 ч).

 

Для внеклассного чтения

Тамара Крюкова. «Чудеса не понарошку» (повесть-сказка).

Сельма Лагерлеф. «Чудесное путешествие Нильса с дикими гусями» (повесть-сказка).

Астрид Линдгрен. «Пеппи Длинныйчулок» (повесть-сказка).

Люк Бессон. «Артур и минипуты» (повесть-сказка).

Андрей Усачев. «Чудеса в Дедморозовке» (повесть-сказка).

Ольга Никольская. Приключения агентов «КолбаФирЖик».

Ева НЭММ. «Большое представление для Сонечки».

 

9. Сто тысяч «почему» живут на белом свете (7 ч, из них 1 ч – обобщение по разделу, 1 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Павел Клушанцев. «О чем рассказал телескоп» (рассказы «Где Земля кончается?», «Из чего сделаны Солнце и Луна?») (1 ч).

Ефрем Левитан. «Луна – внучка Солнышка» (рассказы «Жарко или холодно на Луне?», «Вот уж где легко стать чемпионом!») (1 ч).

Игорь Акимушкин. «Батискаф» (1 ч).

Евгений Пермяк. «Сказ про газ» (глава «О принце в голубой короне») (1 ч).

Марина Курячая. «Про медь и про гончара, который вечно все путал» (1 ч).

 

Для внеклассного чтения

Александр Ивич. «Приключения изобретений».

Марина Курячая. «Химия в картинках».

Галина Ганейзер. «География в картинках».

М. Ильин. «Рассказы о вещах».

М. Ильин, Елена Сегал. «История карандаша», «История тетрадки».

«Что такое. Кто такой» (энциклопедия для детей в 3 томах).

 

10. «Лето – это праздник, полный света…» (Поэтическая тетрадь) (3 ч, из них 1 ч – внеклассное чтение)

 

Для чтения и изучения в классе

Яна Дягутите. «Лето».

Федор Тютчев. «В небе тают облака…».

Василий Жуковский. «Летний вечер».

Андрей Усачев. «Что такое лето?».

 

Для внеклассного чтения

Сборник «Времена года»: стихи, рассказы, сказки (для младшего школьного возраста).

Сборник «Лесные хоромы»: рассказы, сказки, стихи, загадки (для младшего школьного возраста).

Приметы осени (стихи для детей).

Николай Некрасов. «Зеленый шум» (стихи для детей).

Сергей Есенин. «Черемуха» (стихи для детей, серия «Мои первые книжки»).

Тамара Краснова-Гусаченко. «Край родной, любимый».

ФОРМИРОВАНИЕ НАВЫКА ЧТЕНИЯ И ОБЩЕУЧЕБНЫХ УМЕНИЙ

Совершенствование навыка чтения целыми словами и сочетаниями слов в темпе, соответствующем скорости разговорной речи ученика.

Формирование правильного чтения с соблюдением фонетико-орфоэпических норм русского языка.

Овладение следующими видами чтения на новом и более сложном, чем в III классе, учебном материале: чтение про себя (молча), изучающее чтение, просмотровое чтение, поисковое чтение, выборочное чтение, чтение по ролям, выразительное чтение.

Дальнейшее овладение средствами выразительного чтения:

соблюдение интонации конца предложения, пауз внутри и в конце предложения, между абзацами, между стихотворными строфами;

выделение с помощью логического ударения важных по смыслу слов;

соблюдение тона и темпа чтения в зависимости от эмоционального состояния героя и эмоционального настроения произведения;

самостоятельное определение задачи выразительного чтения: что необходимо передать слушателям при чтении.

Развитие общеучебных умений:

выявлять в тексте незнакомые и непонятные слова, выражения и пользоваться контекстом, сносками и толковым словарем для выяснения их значений;

выделять ключевые слова в тексте;

определять учебную задачу чтения: что, с какой целью должны прочитать;

планировать деятельность: называть в последовательности действия для решения учебной задачи (при подготовке к чтению по ролям, выразительному чтению, словесному рисованию, составлению плана, краткому пересказу, инсценировке);

оценивать свое и чужое чтение с позиций правильности и выразительности.

Виды деятельности: слушание, чтение вслух, чтение про себя, изучающее чтение, просмотровое чтение детской периодики, поисковое чтение справочной литературы, выборочное чтение, выразительное чтение, чтение по ролям; комбинированное чтение (учитель – учащиеся); поиск и чтение ключевых слов абзаца, смысловой части, текста; выполнение акцентуационных и орфоэпических упражнений; определение учебной задачи чтения; планирование деятельности при подготовке к чтению по ролям, выразительному чтению, словесному рисованию, составлению плана, краткому пересказу, инсценировке; поиск ошибок и сильных сторон в своем и чужом чтении; оценка чтения с позиций правильности и выразительности.

ФОРМИРОВАНИЕ ЧИТАТЕЛЬСКИХ УМЕНИЙ

Читательские умения формируются на новом и более сложном, чем в III классе, литературном материале. Обучение организуется посредством включения учащихся в разные виды деятельности.

 

Учащиеся учатся:

прогнозировать содержание, характер и жанр художественного произведения по иллюстрациям и заголовку;

выявлять слова и выражения, которые препятствуют пониманию прочитанного, определять их значение через контекст, сноски и с помощью словаря;

устанавливать смысловые связи между событиями: последовательные и причинные; размышлять над связью эпизодов; сопоставлять отдельные эпизоды произведения;

определять самостоятельно тему и основную мысль произведения;

выделять действующих лиц, называть главного героя, определять его поступок и причину поступка;

самостоятельно находить в тексте слова, которые указывают на эмоциональное настроение героя, его чувства, отношение автора к изображенным явлениям;

находить в произведении описания внешности героя (портрет), окружающей обстановки в доме, картин природы; осознавать роль этих описаний в раскрытии внутреннего мира героя;

представлять в своем воображении героя, картину природы и рассказывать об этом;

характеризовать героя на основании его поведения, переживаний и поступка, выражать свое отношение к нему;

выявлять авторскую точку зрения и выражать свои суждения о событиях, поступках героев; давать свою оценку поступку, герою;

определять общее эмоциональное настроение поэтического произведения;

наблюдать за построением эпического произведения, с помощью учителя определять его структурные части: начало, развитие действия, кульминацию, концовку;

определять способ построения произведения (от лица автора или героя);

самостоятельно составлять план произведения и пользоваться им при пересказе; подробно и кратко пересказывать сюжет произведения; выборочно пересказывать эпизоды произведения;

находить в произведении выразительные средства художественной речи (сравнение, одушевление, эпитет, преувеличение), определять их роль в создании образа, воссоздавать на этой основе словесные картины;

различать и называть фольклорные жанры (сказание, легенда, былина), выявлять их жанровые особенности;

различать и называть жанры авторской литературы (литературная сказка, рассказ, повесть-сказка, стихотворение) и выявлять их жанровые особенности;

различать художественные и научно-познавательные литературные произведения, по-разному отражающие мир;

самостоятельно формулировать вопросы к научно-познавательному тексту; составлять его графический и словесный план (с помощью учителя);

владеть приемами заучивания стихотворений (с опорой на ключевые слова, воображаемые картины, графическую или рисованную схему).

ЛИТЕРАТУРОВЕДЧЕСКАЯ ПРОПЕДЕВТИКА

Общее представление о жанровых особенностях произведений фольклора: сказаний, легенд, былин.

Общее представление о жанровых особенностях произведений авторской литературы: повести, повести-сказки.

Расширение представлений об особенностях жанров:

сказка (народная и литературная, их сходство, особенности композиции и языка сказки);

стихотворное произведение (наблюдение за ритмом, рифмой, стихотворной строкой, средствами выразительности, способом построения: от лица автора или героя);

рассказ (наблюдение за способом построения: от лица автора или героя; герой рассказа, его поступок, авторское отношение к поступку; рассказ художественный и научно-познавательный).

Расширение представлений об изобразительно-выразительных средствах художественной речи: сравнение, одушевление, эпитет, преувеличение, эмоционально-оценочные слова.

Ориентировка в соответствующих литературных терминах.

Виды деятельности: наблюдение над текстом произведения (художественной формой, структурой текста, языком произведения, средствами художественной выразительности); мысленное представление образов художественного произведения: поэтических картин природы, героев, событий; аналитическая и оценочная работа с текстом произведения (текстуальный анализ), составление высказываний сравнительного, оценочного характера, умозаключений; сравнение художественных произведений разных жанров, выделение жанровых признаков, поиск изобразительно-выразительных средств художественной речи.

ЛИТЕРАТУРНО-ТВОРЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧАЩИХСЯ

Литературно-творческая деятельность осуществляется посредством включения учащихся в такие виды деятельности:

коллективное составление рассказа на заданную тему, по заданному началу или концовке;

сочинение сказок, забавных историй с героями изученных произведений, стихов по опорным словам;

составление с помощью учителя сценария к мультфильму (с использованием музыкальных произведений);

творческая интерпретация произведения: словесное рисование на основе представления в своем воображении поэтических картин, эпизодов текста, словесное описание героя;

составление творческого пересказа от имени одного из героев, с изменением лица рассказчика, с творческим дополнением сюжета;

выразительное чтение по ролям диалогов литературных героев, рассказа повествовательного характера, сказки;

инсценировка эпизодов, отдельных фрагментов художественного произведения (с репликами и движениями), постановка «живых картин»;

игра-драматизация сказочных ситуаций (передача характера и настроения походкой, жестами, голосом);

«интервью» с понравившимся персонажем произведения;

репортаж с места событий (повествование о каком-то происшествии);

конкурсное чтение заученных и собственных произведений.

ВНЕКЛАССНОЕ ЧТЕНИЕ (заключительный этап)

Круг чтения

Художественная, научно-художественная и научно-познавательная книга, детская справочная книга (энциклопедия, справочник, словарь), детские журналы и газеты (по выбору учителя). Всемирная детская художественная литература (русская, белорусская, зарубежная). Серии книг, предназначенные для детского чтения.

Расширение читательского кругозора за счет исторических повестей и рассказов, автобиографической, документальной, очерковой литературы, приключенческой детской книги, книг о культуре и искусстве.

Знакомство с серией книг «Детям об искусстве», «Библиотека приключений», «Маленькая историческая библиотека», «Библиотека мировой литературы для детей» и др.

Типы детских книг для внеклассного чтения: книга-произведение; книга-сборник (авторский или тематический); хрестоматия; собрание сочинений детского писателя; книга-справочник; детская энциклопедия; школьный толковый словарь.

Тематика чтения определяется в соответствии с тематикой уроков литературного чтения, а также может расширяться: из истории нашей Родины, о Великой Отечественной войне, пионерах-героях, смелых людях, о науке и технике, об открытиях, ученых-изобретателях, о писателях, художниках, композиторах, жизни страны сегодня, ребятах-сверстниках и их делах, животных и растениях, занимательная и приключенческая литература; об источниках информации (научно-познавательные книги, энциклопедии, Интернет).

Жанры: сказания, легенды, былины, литературные сказки, рассказы (художественные, научно-художественные, научно-познавательные), повести (исторические, автобиографические о детстве), повести-сказки, стихотворения, басни.

Формирование самостоятельной читательской деятельности учащихся

Формирование самостоятельной читательской деятельности осуществляется посредством включения учащихся в различные виды деятельности.

Учащиеся учатся:

выбирать книги для чтения в соответствии с поставленной целью, пользуясь видами библиотечно-библиографической помощи (книжной выставкой, рекомендательными списками и указателями, каталогом или открытым доступом к книжным полкам);

определять примерное содержание новой книги по информации на обложке, титульном листе, по иллюстрациям;

самостоятельно осмысливать прочитанное: оценивать поведение и поступки героев, определять личностное отношение к событиям, поступкам, героям;

ориентироваться в структуре детской книги-справочника, энциклопедии;

обращаться к справочной литературе с целью получения и отбора нужной информации к уроку, выступлению;

рассматривать и читать детские журналы и газеты;

работать в библиотеке (школьной, районной), пользоваться услугами читального зала.

Основные знания и умения

Учащиеся закрепляют правила поведения в библиотеке (школьной, районной, городской) и ее читальном зале.

Овладевают новыми терминами: «периодика», «журналист», «редактор».

Учащиеся учатся:

самостоятельно делать подбор книг определенного автора или на заданную учителем тему;

самостоятельно знакомиться с новой книгой до чтения: рассматривать ее с целью ориентировки в содержании по иллюстрациям, заглавию, фамилии автора, оглавлению, предисловию, или введению, послесловию об авторе (если они есть в книге);

самостоятельно знакомиться с детским журналом и газетой;

определять тему чтения и жанр;

определять тему творчества писателя по его книгам;

отбирать сведения о писателе с помощью информации из предисловий и послесловий к его книгам, справочной литературы, источников Интернета;

пользоваться детской справочной литературой (книги-справочники, детские энциклопедии, школьные словари), а также материалами периодической печати;

соблюдать правила работы в библиотеке и ее читальном зале.

Индивидуальная и групповая работа с книгой во внеурочное время

Посещение библиотеки, работа в читальном зале со справочной литературой, детскими журналами и газетами.

Работа в «мастерской по ремонту книг».

Подготовка и участие в литературных утренниках, викторинах, конкурсах.

Список произведений для заучивания наизусть

Александр Пушкин. «Сказка о царе Салтане, о сыне его…» (отрывок по выбору учащихся).

Константин Бальмонт. «Поспевает брусника…».

Сергей Есенин. «Пороша».

Федор Тютчев. «Зима недаром злится…».

Василий Жуковский. «Летний вечер».

2–3 поэтических миниатюры русских поэтов ХХ века о природе (по выбору учащихся).

 

ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ К РЕЗУЛЬТАТАМ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ

 

Знать:

фамилии писателей, с творчеством которых знакомились неоднократно на уроках литературного чтения, и их произведения (название, имена героев, основное содержание);

произведения, рекомендованные для заучивания наизусть;

названия элементов книги: обложка, переплет, корешок, страница, титульный лист, оглавление, предисловие, аннотация, иллюстрация.

Иметь представления:

о/об жанрах фольклора (сказание, легенда, былина) и их особенностях;

жанрах авторской литературы (литературная сказка, рассказ, повесть, повесть-сказка, стихотворение) и их особенностях;

изобразительно-выразительных средствах художественной речи (сравнение, одушевление, эпитет, преувеличение, эмоционально-оценочные слова).

Уметь:

читать правильно, осознанно и выразительно вслух тексты разного типа (художественный, научно-познавательный, учебный) в соответствии с нормами литературного произношения и в темпе, который не препятствует пониманию прочитанного;

читать осознанно про себя (молча) тексты разного типа;

самостоятельно определять задачу выразительного чтения и читать выразительно подготовленные тексты;

оценивать свое и чужое чтение с позиций правильности и выразительности;

определять учебную задачу чтения: что, с какой целью должны прочитать;

планировать деятельность: называть в последовательности действия при подготовке к составлению плана, краткому пересказу, инсценировке;

самостоятельно знакомиться с произведением и книгой до чтения, прогнозировать перед чтением содержание и характер художественного произведения (книги) по иллюстрациям и заголовку;

самостоятельно определять тему и главную мысль произведения;

самостоятельно находить в тексте слова, которые указывают на эмоциональное настроение героя, его чувства, отношение автора к изображенным явлениям;

характеризовать героя на основании его поведения, переживаний и поступка, выражать свое отношение к нему;

выявлять авторскую точку зрения и выражать свои суждения о событиях, поступках героев; давать свою оценку поступку, герою;

составлять план произведения и пользоваться им при пересказе; подробно, выборочно и кратко пересказывать сюжет произведения;

выявлять в тексте произведения выразительные средства художественной речи (сравнение, одушевление, эпитет, преувеличение, рифма), определять их функции;

определять способ построения произведения (от лица автора или героя);

создавать словесные и графические иллюстрации по содержанию произведения;

ориентироваться в литературных терминах: фольклор, устное народное творчество, жанр, художественное произведение, научно-познавательный текст, автор (писатель, поэт), эпизод, тема, основная мысль, герой (персонаж), одушевление, сравнение, эпитет, рифма; употреблять их к месту при ответе на вопрос;

приводить примеры сказаний, легенд, былин, сказок (народных и литературных), стихов, рассказов, сказочных повестей, научно-познавательных текстов из круга изученных произведений;

владеть приемами заучивания стихотворений (с опорой на ключевые слова и воображаемые картины);

работать в группе, создавая инсценировки несложных сюжетных произведений;

критически оценивать детские литературные работы в процессе обсуждения;

ориентироваться в детских книгах, используя для этого соответствующие элементы книги, а также библиографическую помощь;

самостоятельно делать подбор книг определенного автора или на заданную учителем тему;

пользоваться справочной литературой, а также материалами периодической печати.

Использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни:

осуществлять выбор книг при помощи рекомендательного списка, открытого доступа к детским книгам в библиотеке;

самостоятельно читать книги, детскую периодику;

пользоваться всеми видами библиотечно-библиографической помощи;

самостоятельно знакомиться с произведением и книгой до чтения;

ориентироваться в книгах по оглавлению;

высказывать оценочные суждения о прочитанном произведении (герое, событии), книге, просмотренном фильме, спектакле;

пользоваться толковым словарем;

пользоваться энциклопедическим текстом для получения фактических данных;

принимать участие в литературных конкурсах.

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Замежная мова (англійская, нямецкая, французская, іспанская, кітайская)» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання і выхавання

ЗАМЕЖНАЯ МОВА (англійская, нямецкая, французская, іспанская, кітайская)

 

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

У сучасным свеце замежная мова разглядаецца як сродак фарміравання і выхавання маральна адказнай асобы, як сродак зносін, ведаў, асэнсавання і інтэрпрэтацыі фактаў іншай культуры. Галоўнае прызначэнне замежных моў – забяспечваць узаемадзеянне і супрацоўніцтва народаў, выключаць магчымасці негатыўнага ўплыву на працэс нацыянальнай самаідэнтыфікацыі і культурнага самавызначэння асобы; павышаць гатоўнасць чалавека да асобаснай і прафесійнай самарэалізацыі праз выкарыстанне замежнай мовы нараўне з роднай мовай у якасці матэрыяльнай формы функцыянавання свайго мыслення. Валоданне замежнымі мовамі – важная перадумова адаптацыі чалавека да жыцця ў глабалізаваным свеце.

Вучэбны прадмет «Замежная мова» прызначаны служыць фарміраванню полікультурнай асобы. Адпаведна, працэс навучання замежнай мове накіраваны на падрыхтоўку вучняў да розных форм адносін і зносін паміж індывідамі і групамі, якія належаць да розных культур.

Магчымасці вучэбнага прадмета «Замежная мова» ў падрыхтоўцы вучня да міжкультурнай камунікацыі надзвычай вялікія. Вучань далучаецца да духоўнага багацця іншых народаў; у яго фарміруецца вобраз свету, які адпавядае сацыяльным, палітычным і культурным рэаліям сучаснай рэчаіснасці; фарміруецца другасная кагнітыўная свядомасць, якая забяспечвае ўвесь комплекс іншамоўнай камунікатыўнай дзейнасці; адбываецца развіццё маўленчых працэсаў і маўленчых механізмаў, здольнасцей перадаваць у ходзе іншамоўных зносін уласныя думкі і пачуцці; узнікаюць перадумовы для развіцця асобы праз узбагачэнне эмацыянальна-пачуццёвай сферы. Моўныя здольнасці фарміруюцца ў адзінстве параджэння маўлення і ўспрымання маўлення.

 

Мэты навучання замежнай мове

Генеральная мэта навучання замежнай мове заключаецца ў фарміраванні вучняў як суб’ектаў міжкультурнай камунікацыі праз авалоданне імі іншамоўнай камунікатыўнай кампетэнцыяй і развіццё ў іх якасцей полікультурнай асобы, запатрабаваных сучасным інфармацыйным грамадствам ва ўмовах глабалізацыі.

Генеральная мэта прадугледжвае пастаноўку і рэалізацыю адукацыйных, развіццёвых і выхаваўчых мэт у іх адзінстве.

Адукацыйныя мэты: моўнае і маўленчае развіццё асобы вучня шляхам забеспячэння практычнага валодання замежнай мовай як эфектыўным сродкам зносін у адзінстве яго кагнітыўнай, камунікатыўнай і экспрэсіўнай функцый; засваенне і актуалізацыя ведаў пра вывучаемую замежную мову; авалоданне навыкамі і ўменнямі іншамоўнай маўленчай дзейнасці (успрыманне і разуменне іншамоўнага маўлення на слых, гаварэнне, чытанне, пісьмо і пісьмовае маўленне).

Развіццёвыя мэты: забяспечваюць кагнітыўнае, камунікатыўнае, эмацыянальнае развіццё вучняў; авалоданне спосабамі фарміравання і фармулявання думкі на замежнай мове; развіццё лінгвістычнага кампанента гуманітарнага мыслення; узбагачэнне эмацыянальна-пачуццёвай сферы асобы.

Выхаваўчыя мэты: забеспячэнне ўзбагачэння духоўнага свету вучняў, выхавання ў іх культуры мыслення, пачуццяў, паводзін; развіцця гуманістычных каштоўнасных арыентацый, уменняў ажыццяўляць зносіны ў кантэксце дыялогу культур; фарміраванне псіхалагічнай гатоўнасці да міжмоўнай міжкультурнай камунікацыі; адаптацыя асобы да іншага сацыяльнага асяроддзя.

Задачы замежнай мовы як вучэбнага прадмета:

развіццё камунікатыўнай культуры вучняў, засваенне імі вуснага і пісьмовага маўлення на ўзроўні, які з’яўляецца дастатковым для адэкватнай трактоўкі інфармацыі, што перадаецца і прымаецца;

кагнітыўнае развіццё вучняў, якое праяўляецца ў пераструктураванні асобных фрагментаў індывідуальнага вобраза карціны свету і ўспрыманні свету вывучаемай мовы праз штучна фарміруемы ў свядомасці лінгвадыдактычны канструкт, што дазваляе ўспрымаць даступны пазнанню свет у адпаведнасці з яго (гэтага свету) уласнымі сацыяльнымі, палітычнымі, культурнымі, моўнымі рэаліямі, а не праз проста пераклад на гэту мову схем роднай, нацыянальнай карціны свету;

сацыякультурнае развіццё асобы, арыентаванае на ўспрыманне «іншага» ў яго непадобнасці праз пазнанне каштоўнасцей новай культуры ў дыялогу з роднай; супастаўленне вывучаемай мовы з роднай і культуры гэтай мовы з нацыянальнай; фарміраванне ўменняў прадстаўляць сваю краіну і культуру ва ўмовах іншамоўных міжкультурных зносін;

развіццё каштоўнасных арыентацый вучняў, якое ажыццяўляецца праз фарміраванне гуманістычнай пазіцыі асобы шляхам стварэння ўмоў для ўзбагачэння адпаведнага канструктыўнага вопыту эмацыянальна-пачуццёвых адносін як важнейшага фактару ўзнікнення ў чалавека станоўчага ўспрымання «іншага», паважлівых адносін да яго, прызнанне разнастайнасці культур; з’яўленне ў вучняў імкнення да супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння з іншымі народамі;

развіццё матывацыі да вывучэння замежнай мовы праз фарміраванне патрэбнасцей лепш і дакладней разумець навакольны свет і быць зразуметым ім; усведамленне важнасці валодання замежнай мовай для сацыялізацыі ў сучасным свеце;

развіццё самаадукацыйнага патэнцыялу вучняў, забеспячэнне іх гатоўнасці да самастойнай працы над мовай, у тым ліку неабходнымі тэхнікамі вучэбна-пазнавальнай працы, стратэгіямі самааналізу і саманазірання.

У якасці комплексных характарыстык, што выражаюць змест задач, разглядаюцца кампетэнцыі, таму што яны задаюць нормы і патрабаванні да валодання замежнай мовай, якія дазваляюць прасачыць ступень сумеснай рэалізацыі мэт і задач.

Міжкультурная кампетэнцыя – стратэгічная кампетэнцыя, валоданне якой заклікана забяспечваць асэнсаванне вучнямі іншай сацыякультуры, пазнанне імі сэнсавых арыенціраў іншага лінгвасоцыуму, умення бачыць падабенствы і адрозненні паміж культурамі і ўлічваць іх у працэсе іншамоўных зносін.

Камунікатыўная кампетэнцыя – валоданне сукупнасцю маўленчых, моўных, сацыякультурных норм вывучаемай мовы, а таксама кампенсаторнымі і вучэбна-пазнавальнымі ўменнямі, якія дазваляюць выпускніку ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі рашаць маўленчыя, адукацыйныя, пазнавальныя і іншыя задачы, што стаяць перад ім. У састаў гэтай інтэграцыйнай кампетэнцыі ўваходзяць маўленчая, сацыякультурная, вучэбна-пазнавальная, кампенсанторная кампетэнцыі, якія разглядаюцца як субкампетэнцыі.

Моўная кампетэнцыя – сукупнасць моўных ведаў аб правілах функцыянавання моўных сродкаў (фанетычных, арфаграфічных, лексічных і граматычных) у маўленні і навыкаў іх выкарыстання ў камунікатыўных мэтах.

Маўленчая кампетэнцыя – сукупнасць навыкаў і ўменняў маўленчай дзейнасці (гаварэнне, успрыманне маўлення на слых, чытанне, пісьмо і пісьмовае маўленне), веданне норм маўленчых паводзін; набыццё на гэтай аснове вопыту іх выкарыстання для пабудовы лагічнага і звязнага па форме і змесце выказвання, а таксама для тлумачэння сэнсу і выказвання іншых людзей.

Сацыякультурная кампетэнцыя – сукупнасць ведаў пра нацыянальна-культурную спецыфіку краін вывучаемай мовы, уменняў будаваць свае маўленчыя і немаўленчыя паводзіны ў адпаведнасці з гэтай спецыфікай, уменняў прадстаўляць на гэтай аснове сваю краіну і яе культуру ва ўмовах іншамоўных міжкультурных зносін.

Вучэбна-пазнавальная кампетэнцыя – сукупнасць агульных і спецыяльных вучэбных уменняў, неабходных для ажыццяўлення самастойнай дзейнасці па авалоданні замежнай мовай, вопыт іх выкарыстання.

Кампенсаторная кампетэнцыя – сукупнасць уменняў выкарыстоўваць дадатковыя вербальныя сродкі і невербальныя спосабы для рашэння камунікатыўных задач ва ўмовах дэфіцыту існуючых моўных сродкаў.

Паслядоўнае і ўзаемазвязанае авалоданне пазначанымі ключавымі кампетэнцыямі забяспечвае фарміраванне ў вучняў адпаведных кампетэнтнасцей.

У сваёй сукупнасці мэты і задачы прадугледжваюць праектаванне і арганізацыю адукацыйнага працэсу на аснове патрабаванняў асобасна арыентаванага, кампетэнтнаснага, камунікатыўнага, кагнітыўнага і сацыякультурнага падыходаў у іх адзінстве. Адсюль, у якасці важнейшых прынцыпаў ажыццяўлення адукацыйнага працэсу вызначаюцца наступныя:

забеспячэнне разумення культуры і ладу жыцця іншага народа, гатоўнасць «успрымаць іншага ў яго непадобнасці» і ўсведамленне вучнямі прыналежнасці да роднай культуры;

адзінства рэалізацыі камунікатыўнай, культурна-прагматычнай і аксіялагічнай функцый вывучаемай мовы;

арыентацыя працэсу навучання на забеспячэнне дыялогу культур на аснове ўсебаковага ўліку ўзаемасувязей: мова – мысленне – культура;

забеспячэнне сацыялізацыі вучняў сродкамі замежнай мовы;

арганізацыя навучання замежнай мове як сродку іншамоўных зносін на аснове мадэліравання сітуацый міжкультурнай камунікацыі.

Выкладзеныя палажэнні вызначаюць патрабаванні да зместу адукацыі.

Агульныя патрабаванні да зместу адукацыі

Змест вучэбнага прадмета «Замежная мова» вызначаецца ў адзінстве прадметнага і эмацыянальна-каштоўнаснага кампанентаў.

Эмацыянальна-каштоўнасны кампанент зместу адукацыі ўключае сукупнасць адносін асобы да сусветнай моўнай і культурнай спадчыны, да працэсу авалодання ім з мэтай асобаснага росту; забяспечвае набыццё вопыту іншамоўных зносін шляхам рэфлексіі, самапазнання, самавызначэння. Працэс авалодання замежнай мовай набывае для вучня асобасны сэнс.

Прадметны змест адукацыі ўключае наступныя кампаненты:

сферы зносін і прадметна-тэматычны змест маўлення;

віды маўленчай дзейнасці і моўны матэрыял;

сацыякультурныя веды: культуразнаўчыя, краіназнаўчыя і лінгвакраіназнаўчыя;

кампенсаторныя і вучэбна-пазнавальныя ўменні і навыкі самастойнай работы з іншамоўным матэрыялам.

Прадметны кампанент зместу забяспечвае валоданне замежнай мовай як сродкам міжкультурных зносін.

Адбор зместу вучэбнага матэрыялу, які патрэбна засвоіць, ажыццяўляецца на аснове наступных метадалагічных арыенціраў:

накіраванасць педагагічнага працэсу на падрыхтоўку да міжкультурных зносін;

усебаковы ўлік узаемасувязей: мова – мысленне – культура;

прад’яўленне каштоўнасцей культуры, якая пазнаецца, у дыялогу з роднай;

інтэграцыя моўнага, сацыякультурнага, аксіялагічнага кампанентаў зместу навучання;

аўтэнтычнасць і каштоўнасная значнасць іншамоўных матэрыялаў;

адпаведнасць вучэбнага матэрыялу сучасным гутарковым нормам вывучаемай мовы.

Структураванне вучэбнага матэрыялу ажыццяўляецца на аснове наступных патрабаванняў:

бесперапыннае канцэнтрычнае прад’яўленне і назапашванне ведаў;

паэтапнае фарміраванне навыкаў і ўменняў;

пераемнасць этапаў працэсу авалодання замежнай мовай;

пастаянная апора на моўны, маўленчы і асобасны суб’ектны вопыт вучняў;

спалучанасць у авалоданні маўленнем і сістэмай мовы;

стварэнне магчымасцей для фарміравання ўменняў самастойнай работы з іншамоўнымі інфармацыйнымі крыніцамі з мэтай самаадукацыі.

Спецыфіка зместу моўнай адукацыі прадугледжвае паслядоўны ўлік у адукацыйным працэсе наступных асноўных палажэнняў камунікатыўна арыентаванага навучання:

ажыццяўленне адукацыйнага працэсу ва ўмовах, набліжаных да рэальных зносін;

мадэліраванне сітуацый зносін, якія стымулююць вучняў да рашэння камунікатыўных задач у працэсе вывучэння замежнай мовы;

выкарыстанне камунікатыўна арыентаваных заданняў на аснове імітацыйных, гульнявых і свабодных зносін;

сітуатыўна абумоўленае авалоданне лексікай і граматыкай вывучаемай мовы;

актыўнае ўцягванне вучняў у працэс зносін у якасці маўленчых партнёраў;

стварэнне матывацыйнай гатоўнасці і патрэбнасці вучняў ва ўспрыманні і засваенні вучэбнага матэрыялу ва ўмовах, набліжаных да рэальных зносін.

Сферы зносін і прадметна-тэматычны змест маўлення

Сацыяльна-бытавая сфера. Сям’я і сябры. Дом і кватэра. Распарадак дня. Адзенне.

Вучэбна-працоўная сфера. Расклад урокаў.

Сацыяльна-культурная сфера. Святы. Выхадны дзень.

Маўленчыя ўменні

Успрыманне і разуменне маўлення на слых – уменні разумець іншамоўнае маўленне ў працэсе непасрэдных зносін з субяседнікам, уменні разумець разнажанравыя аўдыя- і відэатэксты з рознай паўнатой і дакладнасцю пранікнення ў іх змест.

Гаварэнне – уменні ажыццяўляць дыялагічныя, маналагічныя і полілагічныя зносіны ў адпаведнасці з мэтамі, задачамі і ўмовамі камунікацыі, з захаваннем норм маўленчага і немаўленчага этыкету.

Чытанне – уменні чытаць і разумець разнажанравыя тэксты з рознай паўнатой і дакладнасцю пранікнення ў іх змест у залежнасці ад віду чытання і далейшага выкарыстання інфармацыі.

Пісьмо і пісьмовае маўленне – уменні прадуцыраваць розныя віды пісьмовых тэкстаў у адпаведнасці з нормамі, якія прыняты ў краінах вывучаемай мовы, з улікам камунікатыўных задач і адрасата.

Моўныя веды і навыкі

Веды пра сістэму вывучаемай мовы, правілы функцыянавання моўных сродкаў (фанетычных, лексічных, граматычных) у маўленні і навыкі іх выкарыстання з камунікатыўнымі мэтамі.

Сацыякультурныя веды і ўменні

Веданне сацыякультурнага кантэксту сваёй краіны і краін вывучаемай мовы, уменні наладжваць свае маўленчыя і немаўленчыя паводзіны ў адпаведнасці з іх спецыфікай, прадстаўляць сваю краіну і яе культуру ва ўмовах іншамоўных міжкультурных зносін.

Кампенсаторныя ўменні

Уменні выкарыстоўваць розныя вербальныя і невербальныя сродкі для кампенсацыі недахопаў у камунікацыі ва ўмовах дэфіцыту моўных сродкаў, недахопу маўленчага і сацыяльнага вопыту.

Вучэбна-пазнавальныя ўменні

Агульныя і спецыяльныя вучэбныя ўменні, неабходныя для ажыццяўлення самастойнай пазнавальнай дзейнасці па авалоданні іншамоўнымі зносінамі і культурай краін вывучаемай мовы.

Рэкамендаваныя метады і формы навучання і выхавання

На вучэбных занятках рэкамендуецца выкарыстоўваць разнастайныя метады навучання і выхавання: расказ, гутарка, самастойная работа, наглядныя метады, выкананне практыкаванняў, практычных работ і інш. З мэтай актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў выкарыстоўваюцца метады праблемнага навучання, інтэрактыўныя, эўрыстычныя, гульнявыя метады, дыскусіі, метад праектаў і інш.

Мэтазгодна спалучаць франтальныя, групавыя, парныя і індывідуальныя формы навучання, выкарыстоўваць такія віды ўрокаў, як урок-даследаванне, урок-практыкум, урок-экскурсія, урок-гульня, інтэграваны ўрок і інш.

Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца настаўнікам самастойна на аснове мэт і задач вывучэння пэўнай тэмы, сфармуляваных у вучэбнай праграме патрабаванняў да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў з улікам іх узроставых і індывідуальных асаблівасцей.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА 105 гадзін

 

Сфера зносін	Прадметна-тэматычны змест	Камунікатыўныя задачы
		На канец навучальнага года вучань павінен умець
Сацыяльна-бытавая	Сям’я і сябры	Расказаць пра роднасныя адносіны ў сям’і; распытаць пра роднасныя адносіны ў сям’і; расказаць аб прафесіях, інтарэсах і любімых занятках членаў сваёй сям’і і сям’і сябра; распытаць аб прафесіях, інтарэсах і любімых занятках членаў сваёй сям’і і сям’і сябра; апісаць члена сям’і/сябра (знешнасць, рысы характару)
	Дом і кватэра	Паведаміць пра месца жыхарства (горад, вуліца, дом, кватэра); апісаць кватэру/дом (назва і колькасць пакояў); расказаць пра свой пакой (асноўныя прадметы мэблі і іх месцазнаходжанне); распытаць субяседніка пра яго пакой
	Распарадак дня	Спытаць і назваць час; расказаць пра распарадак дня; распытаць субяседніка пра яго распарадак дня
	Адзенне	Апісаць прадметы адзення; расказаць пра адзенне, якое носяць у розныя поры года; спытаць пра цану на прадметы адзення; назваць кошт прадметаў адзення; папрасіць у магазіне адзенне пэўнага колеру і памеру
Вучэбна-працоўная	Расклад урокаў	Расказаць пра свой школьны расклад; распытаць субяседніка пра яго школьны расклад; расказаць пра свае ўрокі ў школе; выказаць адносіны да вучэбных прадметаў; назваць асноўныя вучэбныя дзеянні (пісаць, чытаць, лічыць і г.д.)
Сацыяльна-культурная	Святы	Спытаць пра дату нараджэння; назваць дату нараджэння; павіншаваць са святам / днём нараджэння / Новым годам; падарыць / тактоўна прыняць падарунак; расказаць пра святкаванне дня нараджэння; распытаць пра святкаванне дня нараджэння; выказаць свае адносіны да свят
	Выхадны дзень	Расказаць пра заняткі ў выхадны дзень; распытаць пра заняткі ў выхадны дзень; прапанаваць разам правесці вольны час; прыняць/адхіліць прапанову; апісаць выхадны дзень аднаго з членаў сям’і

ПАТРАБАВАННІ ДА ПРАКТЫЧНАГА ВАЛОДАННЯ ВІДАМІ МАЎЛЕНЧАЙ ДЗЕЙНАСЦІ

Успрыманне і разуменне маўлення на слых

Вучні павінны разумець на слых указанні настаўніка, якія звязаны з вядзеннем урока, іншамоўныя тэксты маналагічнага і дыялагічнага характару, якія пабудаваны на вывучаным моўным матэрыяле, у прад’яўленні настаўніка і ў гуказапісе, у тэмпе, набліжаным да натуральнага, з візуальнай апорай.

Віды тэкстаў: казка, апавяданне, рыфмоўка, верш, дзіцячая песня.

Працягласць гучання тэксту – 1 мінута.

 

Гаварэнне

Дыялагічнае маўленне

Вучні павінны ўмець запытваць і паведамляць інфармацыю асабістага характару.

Віды дыялогу: этыкетны дыялог, дыялог-распытванне, дыялог – пабуджэнне да дзеяння.

Колькасць рэплік на кожнага субяседніка – 4.

Маналагічнае маўленне

Вучні павінны ўмець:

паведаміць інфармацыю ў межах вывучанага моўнага матэрыялу;

апісваць людзей і прадметы;

расказваць пра паслядоўнасць дзеянняў, падзей.

Віды маналагічнага выказвання: паведамленне, апісанне, апавяданне.

Аб’ём выказвання – не менш за 5 фраз.

Чытанне

Вучні павінны чытаць услых і сам сабе з поўным разуменнем, з правільным дзяленнем на сэнсавыя групы тэксты, пабудаваныя на вывучаным моўным матэрыяле.

Віды тэкстаў: казка, апавяданне, дыялог, верш, песня, рыфмоўка.

Аб’ём тэксту – прыкладна 900 друкаваных знакаў з прабеламі.

Пісьмо і пісьмовае маўленне

Вучні павінны авалодаць арфаграфіяй слоў, якія ўваходзяць у лексічны мінімум для гэтага класа, і ўмець:

правільна напісаць свой адрас;

падпісаць віншавальную паштоўку;

пісаць тэкст з апорай на ўзор.

Аб’ём тэксту – не менш за 20 слоў.

 

МОЎНЫ МАТЭРЫЯЛ

АНГЛІЙСКАЯ МОВА

Фанетыка

Сістэма транскрыпцыйных знакаў.

Націск у словах. Рытм англійскага маўлення. Інтанацыя сцвярджальных, адмоўных і пытальных сказаў. Інтанацыя формул маўленчага этыкету.

Лексіка

Прадуктыўны мінімум: 200 лексічных адзінак.

Рэцэптыўны мінімум: 70 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём прадуктыўнай лексікі: 400 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём рэцэптыўнай лексікі: 120 лексічных адзінак.

Словаўтварэнне: суфіксы лічэбнікаў -th, -ty; суфіксы назоўнікаў -er, -or.

Паказчыкі часу: every day, in the morning, in the afternoon, in the evening.

Граматыка

Граматычны матэрыял для прадуктыўнага засваення

Марфалогія

Назоўнік: прыналежны склон назоўнікаў у адзіночным і множным ліку.

Артыкль: неазначальны артыкль перад назоўнікам у функцыі дапаўнення, перад назоўнікам пасля дзеяслова to be.

Азначальны артыкль перад парадкавымі лічэбнікамі. Адсутнасць артыкля перад назвамі вучэбных прадметаў. Адсутнасць артыкля перад прыметнікамі, ва ўстойлівых словазлучэннях (go to bed, have dinner).

Прыметнік: утварэнне вышэйшай і найвышэйшай ступеней параўнання з дапамогай суфіксаў -er, -est і прыслоўяў more, the most.

Займеннік: указальныя займеннікі.

Лічэбнік: колькасныя лічэбнікі 21–100; парадкавыя лічэбнікі.

Дзеяслоў: сцвярджальная, адмоўная і пытальная формы дзеясловаў у Present Simple, Present Continuous.

Мадальныя дзеясловы: can для выказвання просьбы; may для выказвання дазволу.

Прыслоўе: usually, tomorrow, tonight, then, upstairs, downstairs.

Прыназоўнік: with, for (breakfast); прыназоўнікі часу at (one o’clock), on (the first of January), in (the morning); прыназоўнік месца near.

Злучнік: but.

Сінтаксіс

Сцвярджальныя, адмоўныя і пытальныя сказы са зваротамі there is/there are, to be going to.

НЯМЕЦКАЯ МОВА

Фанетыка

Націск у складаных словах. Адсутнасць націску на службовых словах. Інтанацыя простых развітых сказаў.

Лексіка

Прадуктыўны мінімум: 200 лексічных адзінак.

Рэцэптыўны мінімум: 70 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём прадуктыўнай лексікі: 400 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём рэцэптыўнай лексікі: 120 лексічных адзінак.

Словаўтварэнне: суфіксы назоўнікаў, якія абазначаюць прафесіі, -er, -іп; словаскладанне: назоўнік + назоўнік; назоўнік + прыметнік; лічэбнік + лічэбнік.

Граматыка

Граматычны матэрыял для прадуктыўнага засваення

Марфалогія

Назоўнік: назоўнікі жаночага, ніякага і мужчынскага роду ў давальным склоне.

Артыкль: неазначальны артыкль перад назоўнікамі пры першым упамінанні прадмета або асобы; пасля дзеясловаў haben, brauchen.

Азначальны артыкль перад назоўнікамі, якія раней упаміналіся ў кантэксце; перад парадкавым лічэбнікам.

Адсутнасць артыкля перад назоўнікамі, якія абазначаюць прафесію, род заняткаў у структурах «дзеяслоў sein + назоўнік»; перад назоўнікам у множным ліку, калі ён у адзіночным ліку ўжываецца з неазначальным артыклем.

Займеннік: асабовыя і прыналежныя займеннікі ў давальным і вінавальным склонах. Адмоўны займеннік kein/keine перад назоўнікам.

Лічэбнік: колькасныя лічэбнікі 21–100; парадкавыя лічэбнікі.

Прыназоўнік: прыназоўнікі месца in, an, auf, якія патрабуюць вінавальнага або давальнага склону; прыназоўнікі часу in, an, якія патрабуюць давальнага склону.

Дзеяслоў: моцныя дзеясловы з каранёвымі галоснымі е, а і дыфтонгам au у цяперашнім часе; дзеяслоў haben у цяперашнім часе (Präsens Aktiv).

Мадальны дзеяслоў müssen у цяперашнім часе (Präsens Aktiv) для выражэння неабходнасці. Мадальны дзеяслоў mögen у цяперашнім часе (Präsens Aktiv) у значэнні «любіць/падабацца» (у тым ліку пра ежу).

Сінтаксіс

Ужыванне doch у сцвярджальным адказе на пытанне з адмоўем. Парадак слоў у сказах з акалічнасцю месца і часу.

Граматычны матэрыял для рэцэптыўнага засваення

Марфалогія

Займеннік: няпэўна-асабовы займеннік man.

ФРАНЦУЗСКАЯ МОВА

Фанетыка

Адрозненне на слых і дакладнае вымаўленне ўсіх гукаў французскай мовы. Счапленне і звязванне. Інтанацыйная мадэль апавядальнага (сцвярджальнага і адмоўнага), пабуджальнага і пытальнага сказаў.

Інтанацыя формул маўленчага этыкету.

Лексіка

Прадуктыўны мінімум: 200 лексічных адзінак.

Рэцэптыўны мінімум: 70 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём прадуктыўнай лексікі: 400 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём рэцэптыўнай лексікі: 120 лексічных адзінак.

Словаўтварэнне: суфіксы назоўнікаў -ier, -ière, прыметнікаў -eur (-euse), -eux (-euse), лічэбнікаў -ier, -ière, -ième.

Граматыка

Граматычны матэрыял для прадуктыўнага засваення

Марфалогія

Назоўнік: род і лік назоўнікаў, назоўнікі мужчынскага і жаночага роду, якія абазначаюць прафесію.

Артыкль: азначальны і неазначальны, частковыя артыклі; злітныя артыклі au, aux, du, des; ужыванне азначальнага артыкля перад парадкавымі лічэбнікамі і ў датах.

Прыметнік: якасныя прыметнікі ў станоўчай ступені; прыналежныя прыметнікі notre/nos, votre/vos, leur/leurs), указальныя займеннікі ce, cet, cette, ces.

Займеннік: націскныя займеннікі lui, elle, nous, vous, eux, elles.

Лічэбнік: колькасныя лічэбнікі ад 1 да 100; парадкавыя лічэбнікі да 20.

Дзеяслоў: цяперашні час le présent дзеясловаў І групы і некаторых дзеясловаў ІІІ групы (aller, faire, lire, écrire), зваротныя дзеясловы (se réveiller, se lever, se laver, se coucher, se reposer) у le présent.

Прыслоўе: прыслоўі часу souvent, parfois, toujours, jamais.

Прыназоўнік: прыназоўнікі месца (entre, devant, derrière, à droite, à gauche, au milieu de, en face de, près de) і часу (à, de ... à, en automne, en été, en hiver, au printemps). Адсутнасць прыназоўніка ў выразах ce matin, cet après-midi, ce soir.

Злучнік: mais.

Сінтаксіс

Агульнае і спецыяльнае пытанні да апавядальнага сказа з інверсіяй і зваротам est-ce que. Безасабовыя сказы. Безасабовы зварот il est.

ІСПАНСКАЯ МОВА

Фанетыка

Інтанацыя сказаў з аднароднымі членамі, складаназлучаных сказаў са злучнікамі у, pero. Інтанацыя складаназалежных сказаў. Інтанацыя альтэрнатыўнага пытання.

Лексіка

Прадуктыўны мінімум: 200 лексічных адзінак.

Рэцэптыўны мінімум: 70 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём прадуктыўнай лексікі: 400 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём рэцэптыўнай лексікі: 120 лексічных адзінак.

Словаўтварэнне: суфіксы назоўнікаў -ero(a), -dor(a), -tor(a).

Граматыка

Граматычны матэрыял для прадуктыўнага засваення

Марфалогія

Артыкль: адсутнасць артыкля перад назоўнікамі, якія абазначаюць прафесію.

Прыметнік: дапасаванне прыметнікаў да назоўнікаў; ступені параўнання прыметнікаў (grado comparativo, grado superlativo).

Займеннік: указальныя займеннікі-прыметнікі este/esta, ese/esa, aquel/aquella; estos/-as, esos/-as, aquellos/-as.

Лічэбнік: колькасныя лічэбнікі 50–100; парадкавыя лічэбнікі 1–12.

Дзеяслоў: пранамінальныя (займенныя) дзеясловы; сістэма спражэння правільных і няправільных дзеясловаў у presente de indicativo.

Futuro inmediato.

Канструкцыя неабходнасці: antes de + inf., después de + inf.

Канструкцыі: tener que + inf., deber + inf., hay que + inf.

Прыслоўе: прыслоўі también, tampoco, cerca, lejos, rápido; прыслоўе месца ´¿adónde? у пытальным сказе.

Ступені параўнання прыслоўяў (grado comparativo, grado superlativo).

Прыназоўнік: прыназоўнікі часу a, en і напрамку a.

Прыназоўнік a з назоўнікамі ў ролі дапаўнення (для перадачы адносін, якія адпавядаюць вінавальнаму і давальнаму склонам) і з дзеясловамі для абазначэння напрамку руху.

Сінтаксіс

Альтэрнатыўнае пытанне.

Складаназлучаныя сказы са злучнікамі pero, y.

Складаназалежныя сказы са злучнікам cuando.

КІТАЙСКАЯ МОВА

ПАТРАБАВАННІ ДА ПРАКТЫЧНАГА ВАЛОДАННЯ ВІДАМІ МАЎЛЕНЧАЙ ДЗЕЙНАСЦІ

Успрыманне і разуменне маўлення на слых

Вучні павінны разумець на слых указанні настаўніка, якія звязаны з вядзеннем урока, іншамоўныя тэксты маналагічнага і дыялагічнага характару, якія пабудаваны на вывучаным моўным матэрыяле, у прад’яўленні настаўніка і ў гуказапісе, у тэмпе, набліжаным да натуральнага, з візуальнай апорай.

Віды тэкстаў: апавяданне, рыфмоўка, скорагаворка, загадка, верш, дзіцячая песня.

Працягласць гучання тэксту – 0,5 мінуты.

Гаварэнне

Дыялагічнае маўленне

Вучні павінны ўмець запытваць і паведамляць інфармацыю асабістага характару з захаваннем норм маўленчага этыкету.

Віды дыялогу: этыкетны дыялог, дыялог-распытванне, дыялог-пабуджэнне да дзеяння.

Колькасць рэплік на кожнага субяседніка – 4.

Маналагічнае маўленне

Вучні павінны ўмець:

паведамляць інфармацыю ў межах вывучанага моўнага матэрыялу;

апісваць людзей і прадметы;

расказваць пра паслядоўнасць дзеянняў, падзей.

Віды маналагічнага выказвання: паведамленне, апісанне, апавяданне.

Аб’ём выказвання – не менш за 5 фраз.

Чытанне

Вучні павінны ўмець:

чытаць услых і самі сабе з поўным разуменнем, з правільным дзяленнем на сэнсавыя групы тэксты, пабудаваныя на вывучаным матэрыяле і напісаныя з дапамогай транскрыпцыйных знакаў;

чытаць іерогліфы, якія ўваходзяць у актыўны мінімум; суадносіць іерогліф з транскрыпцыйным знакам і малюнкам, які абазначае канкрэтныя прадметы і дзеянні.

Віды тэкстаў: апавяданне, дыялог, загадка, рыфмоўка, верш, песня, коміксы.

Аб’ём тэксту – 0,3 старонкі.

Пісьмо і пісьмовае маўленне

Вучні павінны ўмець:

валодаць арфаграфіяй слоў, якія напісаны ў транскрыпцыі і ўваходзяць у лексічны мінімум для гэтага класа;

пісаць іерогліфы з апорай на ўзор – 60 адзінак.

МОЎНЫ МАТЭРЫЯЛ

Фанетыка

Націск у словах.

Дысіміляцыя трэцяга тону.

Інтанацыя апавядальных сказаў.

Інтанацыя агульных і спецыяльных пытанняў.

Інтанацыя формул маўленчага этыкету.

Лексіка

Прадуктыўны мінімум: 200 лексічных адзінак.

Рэцэптыўны мінімум: 70 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём прадуктыўнай лексікі: 400 лексічных адзінак.

Агульны аб’ём рэцэптыўнай лексікі: 120 лексічных адзінак.

Граматыка

Граматычны матэрыял для прадуктыўнага засваення

Марфалогія

Прыметнік: ступені параўнання прыметнікаў: …… …… ; .

Лічэбнік: колькасныя лічэбнікі да 50.

Займеннік: прыналежныя займеннікі: .

Указальныя займеннікі: .

Дзеяслоў: прошлы час ( ): …… ; будучы час: …… .

Паслялогі: .

Лічыльныя словы: .

Прыслоўе: .

Сінтаксіс

Парадак слоў у простым сказе. Агульныя і спецыяльныя пытанні. Пабуджальная часціца (…… …… )

Загадная канструкцыя

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Ведаць:

транскрыпцыйныя знакі вывучаемай мовы;

рытм, правілы слоўнага націску; асаблівасці інтанацыі сцвярджальных, адмоўных і пытальных сказаў, формул маўленчага этыкету;

лексічныя адзінкі і граматычныя з’явы прадуктыўнага і рэцэптыўнага мінімумаў;

асноўныя камунікатыўна значныя маўленчыя ўзоры, неабходныя для авалодання на элементарным узроўні вуснага і пісьмовага маўлення на замежнай мове;

элементарныя звесткі пра нацыянальна-культурныя асаблівасці краін вывучаемай мовы, элементарныя нормы маўленчага этыкету, асобныя рыфмаваныя творы дзіцячага фальклору краіны вывучаемай мовы, даступныя па змесце і форме;

прыёмы ажыццяўлення вучэбна-пазнавальнай дзейнасці па авалоданні замежнай мовай;

элементарныя вербальныя (родная мова) і невербальныя сродкі пераадолення цяжкасцей пры зносінах (міміка, жэсты, малюнак).

Умець:

запытваць, паведамляць інфармацыю асабістага характару з захаваннем элементарных норм маўленчага этыкету ў ходзе рэалізацыі этыкетнага дыялогу, дыялогу-роспыту, дыялогу-пабуджэння да дзеяння і маналогу-апавядання, а таксама апісваць прадметы (маналог-апісанне);

разумець на слых указанні настаўніка, звязаныя з вядзеннем урока, іншамоўныя тэксты маналагічнага і дыялагічнага характару (казка, апавяданне, рыфмоўка, верш, дзіцячая песня), пабудаваныя на вывучаным моўным матэрыяле, у прад’яўленні настаўніка або ў гуказапісе (працягласць гучання – 0,5–1 мінута), у тэмпе, набліжаным да натуральнага, з візуальнай апорай;

чытаць услых і сам сабе з поўным разуменнем, з правільным дзяленнем на сэнсавыя групы тэксты аб’ёмам прыкладна 900 друкаваных знакаў з прабеламі (кітайская мова – 0,3 старонкі), пабудаваныя на вывучаным матэрыяле (казка, апавяданне, дыялог, верш, песня, рыфмоўка);

пісаць нескладаныя віды тэкстаў з апорай на ўзор у адпаведнасці з нормамі, якія прыняты ў краіне вывучаемай мовы (аб’ём тэксту – не менш за 20 слоў або 30–40 іерогліфаў);

выкарыстоўваць элементарныя вербальныя (родная мова) і невербальныя сродкі пераадолення цяжкасцей пры зносінах (міміка, жэсты, малюнак);

ажыццяўляць элементарны аналіз моўных з’яў: гукаў, літар, спалучэнняў літар, слоў, словазлучэнняў і сказаў;

карыстацца слоўнікам у вучэбным дапаможніку.

Валодаць:

вуснымі і пісьмовымі відамі іншамоўнай маўленчай дзейнасці на элементарным узроўні з захаваннем сацыякультурных норм;

фанетычнымі, лексічнымі, граматычнымі і арфаграфічнымі нормамі замежнай мовы для рашэння камунікатыўных задач на элементарным узроўні;

прыёмамі ажыццяўлення вучэбнай дзейнасці;

элементарнымі вербальнымі (родная мова) і невербальнымі сродкамі пераадолення цяжкасцей пры зносінах (міміка, жэсты, малюнак).

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Матэматыка» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання і выхавання

МАТЭМАТЫКА

 

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

 

Навучанне матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі накіравана на фарміраванне першапачатковых уяўленняў аб матэматыцы як аб навуцы, якая вывучае колькасныя адносіны і прасторавыя формы навакольнага свету. Навучальны прадмет «Матэматыка» спрыяе развіццю наглядна-вобразнага і слоўна-лагічнага мыслення, закладвае асновы для фарміравання ў вучняў алгарытмічнай культуры, пазнавальнай самастойнасці, паказвае магчымасці прымянення матэматычных ведаў у паўсядзённым жыцці.

Мэта навучання матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі – фарміраванне ведаў, уменняў і навыкаў, неабходных для працягу навучання матэматыцы і іншым вучэбным прадметам на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі, набыццё першапачатковага вопыту рашэння вучэбна-пазнавальных і вучэбна-практычных задач; фарміраванне пазнавальных працэсаў і разумовых аперацый вучняў.

Задачы навучання матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі:

сфарміраваць уяўленні аб натуральным ліку і ліку «нуль» на аснове вывучэння ўтварэння, паслядоўнасці, чытання, запісу лікаў, іх разраднага складу, параўнання лікаў і выканання над імі арыфметычных дзеянняў, вымярэння велічынь і рашэння тэкставых задач;

навучыць распазнаваць, будаваць і даследаваць геаметрычныя фігуры, параўноўваць аднародныя велічыні, вызначаць лікавыя значэнні велічынь з дапамогай вымярэнняў і вылічэнняў;

пазнаёміць са спосабамі падачы інфармацыі з дапамогай рысункаў, схем, чарцяжоў, дыяграм, тэкстаў, табліц, матэматычнай сімволікі; сфарміраваць пачатковыя ўменні па пабудове мадэлей рэальных сітуацый з колькаснымі данымі;

стварыць умовы для авалодання асновамі лагічнага і алгарытмічнага мыслення, развіцця прасторавага ўяўлення, матэматычнага маўлення;

забяспечыць набыццё пачатковага вопыту прымянення матэматычных ведаў для рашэння вучэбна-пазнавальных і вучэбна-практычных задач;

садзейнічаць развіццю цікавасці да матэматыкі, да даследавання матэматычнай сутнасці аб’ектаў навакольнага свету.

Метадычныя прынцыпы адбору зместу навучання матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі

Прынцып вядучай ролі арыфметычнага матэрыялу. У адпаведнасці з гэтым прынцыпам асноўнае месца ў змесце вучэбнага прадмета «Матэматыка» на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі адводзіцца фарміраванню паняцця цэлага неадмоўнага ліку.

Прынцып канцэнтрызму ў вывучэнні арыфметычнага матэрыялу. Згодна з дадзеным прынцыпам арыфметычны матэрыял на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі структуруецца па канцэнтрах: спачатку вывучаюцца адназначныя лікі, потым – двухзначныя, далей – трохзначныя і мнагазначныя лікі да мільёна. Вылучэнне канцэнтраў звязана з асаблівасцямі дзесятковай сістэмы злічэння. У кожным канцэнтры вучні знаёмяцца са спосабамі ўтварэння, чытання і запісу лікаў, паслядоўнасцю лікаў, вучацца параўноўваць лікі і выконваць над імі арыфметычныя дзеянні.

Прынцып узаемасувязі змястоўных ліній вучэбнага прадмета «Матэматыка»: арыфметычнага матэрыялу, велічынь, геаметрычнага матэрыялу, алгебраічнага матэрыялу. У адпаведнасці з дадзеным прынцыпам змястоўныя лініі вучэбнага прадмета «Матэматыка» на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі ўзаемазвязаны і дапаўняюць адна адну. Вучэбны матэрыял, які вывучаецца ў рамках адной лініі, спрыяе лепшаму засваенню матэрыялу іншай лініі (перавод з адных адзінак велічынь у іншыя садзейнічае замацаванню ведаў пра разрадны састаў лікаў; рашэнне ўраўненняў заснавана на разуменні сувязі паміж кампанентамі і вынікамі арыфметычных дзеянняў; вылічэнне перыметра прамавугольніка звязана з веданнем уласцівасцей арыфметычных дзеянняў і інш.). На кожным уроку комплексна рашаюцца задачы па фарміраванні ўяўленняў пра лік, велічыню, геаметрычныя фігуры і элементы алгебры.

Прынцып практыкаарыентаванасці навучання матэматыцы. У адпаведнасці з дадзеным прынцыпам асаблівая роля ў вучэбным прадмеце «Матэматыка» на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі адводзіцца тэкставым задачам, на прыкладзе якіх вучні знаёмяцца з магчымасцямі прымянення матэматычнай тэорыі для вырашэння практычных праблем.

Прынцып спалучэння гульнявой і вучэбна-пазнавальнай дзейнасці пры навучанні матэматыцы. На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вялікае значэнне надаецца выкарыстанню ў навучанні дыдактычных гульняў. У гэты перыяд адбываецца змена вядучага віду дзейнасці (пераход ад гульнявой дзейнасці да вучэбна-пазнавальнай). Дыдактычная гульня ўключаецца ў вучэбна-пазнавальную дзейнасць, з аднаго боку, ствараючы магчымасці для вывучэння вучэбнага матэрыялу на даступным для вучняў узроўні, з другога боку, стымулюючы развіццё цікавасці да матэматыкі.

Прынцып навучання матэматыцы на аснове дзейнасці мадэлявання. У адпаведнасці з гэтым прынцыпам навучанне матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі накіравана не толькі на засваенне даступнай для вучняў матэматычнай тэорыі, але і на фарміраванне ў іх пачатковага ўяўлення аб метадах пабудовы матэматычных мадэлей. Уменне прадстаўляць істотныя характарыстыкі вывучаемых аб’ектаў з дапамогай мадэлей розных відаў садзейнічае свядомаму фарміраванню матэматычных паняццяў і спосабаў дзейнасці, аказвае станоўчы ўплыў на развіццё пазнавальнай самастойнасці вучняў.

Характарыстыка зместу навучання матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі

У змесце вучэбнага прадмета «Матэматыка» на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вылучаюцца наступныя асноўныя лініі:

арыфметычны матэрыял;

велічыні і іх вымярэнне;

геаметрычны матэрыял;

алгебраічны матэрыял.

З дапамогай простых і састаўных тэкставых задач вучні ўдакладняюць і падагульняюць веды і ўменні, атрыманыя пры вывучэнні арыфметычнага і геаметрычнага матэрыялу, асноўных велічынь і алгебраічнага матэрыялу. Тэкставыя задачы даюць магчымасць прымяняць матэматычную тэорыю для вырашэння практычных праблем. У працэсе рашэння задач развіваецца маўленне, увага, уяўленне і мысленне вучняў. Змест тэкставых задач забяспечвае пашырэнне іх кругагляду, дазваляе рэалізаваць выхаваўчую функцыю навучання.

Вядучая роля ў навучанні матэматыцы адводзіцца арыфметычнаму матэрыялу. Арыфметычны матэрыял вывучаецца канцэнтрычна: адназначныя лікі, двухзначныя лікі да 20, лікі ад 21 да 100, трохзначныя лікі, мнагазначныя лікі ад 1000 да 1 000 000. Пераход да новага канцэнтра суправаджаецца не толькі пашырэннем мноства вывучаных лікаў, але і сістэматызацыяй ведаў, увядзеннем новых паняццяў і спосабаў дзеянняў у дзейнасць вучняў. Лінія велічынь, геаметрычны і алгебраічны матэрыял з’яўляюцца спадарожнымі для лініі лікаў і арыфметычных дзеянняў. Знаёмства з велічынямі, вывучэнне элементаў геаметрыі і алгебры размеркавана па адпаведных канцэнтрах.

Арыфметычны матэрыял

Натуральныя лікі і нуль, арыфметычныя дзеянні над імі.

У вучняў фарміруюцца ўяўленні пра натуральны лік як вынік лічэння і вымярэння велічынь, пра ўтварэнне, паслядоўнасць, чытанне, запіс лікаў, іх разрадны склад, параўнанне лікаў, арыфметычныя дзеянні над імі (складанне, адніманне, множанне, дзяленне), пра ўласцівасці арыфметычных дзеянняў (перамяшчальная ўласцівасць складання і множання, спалучальная ўласцівасць складання і множання, размеркавальная ўласцівасць множання), а таксама заснаваныя на гэтых уяўленнях вылічальныя ўменні і навыкі.

Долі. На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вучні знаёмяцца з паняццем долі як адной з роўных частак цэлага (прадмета, геаметрычнай фігуры, велічыні), вучацца параўноўваць долі на практычнай аснове, рашаць тэкставыя задачы на знаходжанне долі ліку і ліку па яго долі.

Велічыні і іх вымярэнне

У цеснай сувязі з арыфметычным матэрыялам раскрываецца паняцце велічыні. Важным з практычнага пункту гледжання з’яўляецца навучанне вымярэнню велічынь. Вучні атрымліваюць уяўленне аб тым, што лік з’яўляецца вынікам вымярэння велічынь.

На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вучні знаёмяцца з велічынямі, такімі як даўжыня, плошча, маса, час, і з адзінкамі іх вымярэння. Вызначэнне значэнняў гэтых велічынь заснавана на выкарыстанні вымяральных інструментаў і вылічэнняў. Пры рашэнні тэкставых задач вучні таксама знаёмяцца з прапарцыянальнымі велічынямі, лікавыя значэнні якіх вызначаюцца з дапамогай вылічэнняў (хуткасць, час, адлегласць; цана, колькасць, кошт; ураджайнасць, плошча, ураджай і інш.).

Геаметрычны матэрыял

На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вучні знаёмяцца з геаметрычнымі фігурамі (пункт, прамая, адрэзак, ломаная, прамень, вугал, многавугольнік, прамавугольнік, квадрат, акружнасць, круг і інш.); вучацца знаходзіць даўжыні адрэзка і ломанай, перыметр многавугольніка, плошчу геаметрычнай фігуры з дапамогай палеткі, вылічваць плошчу прамавугольніка па даўжынях яго старон, будаваць геаметрычныя фігуры. Вучні выконваюць заданні з геаметрычным зместам, накіраваныя на фарміраванне прасторавых уяўленняў. Знаёмства з геаметрычнымі целамі (куб, прызма, піраміда, цыліндр, конус, шар) у працэсе навучання матэматыцы на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі ажыццяўляецца на прапедэўтычным узроўні.

Алгебраічны матэрыял

На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі вучні знаёмяцца з алгебраічнымі паняццямі (лікавы выраз, роўнасць, няроўнасць, зменная, выраз са зменнай, ураўненне); вучацца чытаць і запісваць выразы, знаходзіць іх значэнні на аснове правіл парадку выканання дзеянняў, адрозніваць правільныя і няправільныя роўнасці і няроўнасці, пазначаць зменную літарамі лацінскага алфавіта, знаходзіць значэнне выразу пры зададзеным значэнні зменнай, рашаць ураўненні на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікамі арыфметычных дзеянняў.

Рэкамендаваныя метады і формы навучання і выхавання

Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца настаўнікам самастойна на аснове мэтаў і задач навучальных заняткаў, сфармуляваных у вучэбнай праграме патрабаванняў да кампетэнцый, якія фарміруюцца ў вучняў, ведаў і ўменняў вучняў з улікам іх узроставых асаблівасцяў. Мэтазгодна выкарыстоўваць актыўныя формы і метады навучання, лагічныя развагі, доказы; прыцягваць навучэнцаў да аналізу ўласных адукацыйных вынікаў, выбару аптымальных прыёмаў вучэбнай дзейнасці.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА 140 гадзін

 

Паўтарэнне вывучанага ў III класе (10 гадзін)

 

Трохзначныя лікі: утварэнне, паслядоўнасць, чытанне, запіс. Разрадны склад трохзначных лікаў. Прадстаўленне трохзначных лікаў у выглядзе сумы разрадных складаемых. Параўнанне лікаў у межах 1000.

Таблічнае і пазатаблічнае множанне і дзяленне. Дзяленне з астачай.

Вуснае і пісьмовае складанне і адніманне трохзначных лікаў. Вуснае множанне і дзяленне трохзначных лікаў. Пісьмовае множанне і дзяленне трохзначных лікаў на адназначны лік.

Задачы на знаходжанне долі ліку і ліку па яго долі.

Знаходжанне значэння выразу са зменнымі пры зададзеных значэннях зменнай. Рашэнне ўраўненняў.

Рашэнне простых задач на павелічэнне і памяншэнне ліку ў некалькі разоў у прамой і ўскоснай форме; на кратнае параўнанне.

Рашэнне састаўных задач у 2–3 дзеянні. Рашэнне задач на знаходжанне чацвёртага прапарцыянальнага. Рашэнне простых і састаўных задач на вызначэнне цаны, колькасці, кошту. Рашэнне простых і састаўных задач на рух. Рашэнне задач на рух у процілеглых напрамках і на сустрэчны рух (знаходжанне адлегласці).

Пабудова прамавугольніка (квадрата).

Адзінка плошчы – квадратны сантыметр. Вымярэнне плошчы з дапамогай палеткі.

Рашэнне простых задач на вылічэнне часу заканчэння, пачатку і працягласці падзеі (з дакладнасцю да гадзіны).

Суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі даўжыні, масы, часу.

 

Мнагазначныя лікі ад 1000 да 1 000 000 (29 гадзін)

 

Тысяча, дзясятак тысяч і сотня тысяч як падліковыя адзінкі. Разрады адзінак тысяч, дзясяткаў тысяч і соцень тысяч. Клас адзінак і клас тысяч. Утварэнне, паслядоўнасць, чытанне і запіс мнагазначных лікаў ад 1000 да 1 000 000. Разрадны састаў мнагазначных лікаў ад 1000 да 1 000 000, састаў мнагазначных лікаў па класах, прадстаўленне мнагазначнага ліку ў выглядзе сумы разрадных складаемых. Параўнанне лікаў у межах 1 000 000.

Вуснае складанне, адніманне, множанне і дзяленне мнагазначных лікаў, заснаваныя на веданні паслядоўнасці лікаў і іх разраднага саставу, на таблічных і пазатаблічных вылічэннях у межах 100.

Адзінкі часу: стагоддзе, год, месяц, тыдзень. Вызначэнне парадкавага нумара стагоддзя па парадкавым нумары года. Параўнанне месяцаў па колькасці сутак. Колькасць месяцаў у годзе. Колькасць сутак у годзе. Высакосны і невысакосны гады.

Адзінка даўжыні – міліметр. Суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі даўжыні (кіламетр, метр, дэцыметр, сантыметр, міліметр).

Адзінкі плошчы: квадратны дэцыметр, квадратны метр. Суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі плошчы (квадратны метр, квадратны дэцыметр, квадратны сантыметр). Вылічэнне плошчы прамавугольніка (квадрата).

Дыяграмы як спосаб падачы даных. Выкарыстанне слупковых дыяграм для параўнання велічынь і рашэння задач.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ ПА РАЗДЗЕЛЕ «МНАГАЗНАЧНЫЯ ЛІКІ АД 1000 ДА 1 000 000»

 

Ведаць:

паслядоўнасць лікаў ад 0 да 1 000 000;

разрадны састаў мнагазначных лікаў; састаў мнагазначных лікаў па класах;

прыёмы вуснага складання, аднімання, множання і дзялення лікаў у межах 1 000 000;

спосаб вылічэння плошчы прамавугольніка (квадрата);

адзінку даўжыні – міліметр; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі даўжыні (кіламетр, метр, дэцыметр, сантыметр, міліметр);

адзінкі плошчы – квадратны дэцыметр, квадратны метр, суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі плошчы (квадратны метр, квадратны дэцыметр, квадратны сантыметр);

адзінкі часу – стагоддзе, год, месяц, тыдзень; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі часу (стагоддзе, год, месяц, тыдзень, суткі, гадзіна, мінута, секунда).

Умець:

чытаць, запісваць і параўноўваць лікі ў межах 1 000 000;

выконваць вуснае складанне і адніманне мнагазначных лікаў у выпадках, заснаваных на вылічэннях у межах 100;

выконваць вуснае множанне і дзяленне мнагазначных лікаў у выпадках, заснаваных на вылічэннях у межах 100;

выражаць значэнні велічынь (даўжыня, маса, плошча, час) у розных адзінках вымярэння;

вылічваць плошчу прамавугольніка (квадрата);

карыстацца вывучанай матэматычнай тэрміналогіяй.

 

Складанне і адніманне (26 гадзін)

 

Пісьмовае складанне і адніманне мнагазначных лікаў.

Рашэнне ўраўненняў з мнагазначнымі лікамі на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікамі дзеянняў складання і аднімання.

Рашэнне задач на чацвёртае прапарцыянальнае спосабам адносін. Задачы на рух у процілеглых напрамках і на сустрэчны рух (знаходжанне часу і скорасці).

Задачы на вызначэнне часу заканчэння, пачатку, працягласці падзеі (з дакладнасцю да мінуты).

Пісьмовае складанне і адніманне лікавых значэнняў даўжыні, масы, часу.

Адзінкі плошчы: гектар, ар. Суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі плошчы (гектар, ар, квадратны метр, квадратны дэцыметр, квадратны сантыметр).

Выкарыстанне слупковых дыяграм для параўнання велічынь і рашэння задач.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ ПА РАЗДЗЕЛЕ «СКЛАДАННЕ І АДНІМАННЕ»

 

Ведаць:

прыёмы пісьмовага складання і аднімання лікаў у межах 1 000 000;

адзінкі плошчы: гектар, ар; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі плошчы (гектар, ар, квадратны метр, квадратны дэцыметр, квадратны сантыметр).

Умець:

выконваць пісьмовае складанне і адніманне мнагазначных лікаў у межах 1 000 000;

правяраць вынікі выканання дзеянняў складання і аднімання з мнагазначнымі лікамі;

чытаць і запісваць лікавыя выразы ў 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні складання і аднімання;

рашаць ураўненні з мнагазначнымі лікамі на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікам складання (аднімання);

рашаць простыя задачы; састаўныя задачы ў 2–4 дзеянні;

рашаць задачы на чацвёртае прапарцыянальнае спосабам адносін;

рашаць задачы на рух у процілеглых кірунках і на сустрэчны рух (знаходжанне скорасці, часу);

рашаць задачы на вызначэнне часу заканчэння, пачатку і працягласці падзеі (з дакладнасцю да мінуты);

параўноўваць лікавыя значэнні велічынь і выконваць над імі дзеянні складання і аднімання;

карыстацца вывучанай матэматычнай тэрміналогіяй.

 

Множанне і дзяленне (67 гадзін)

 

Пісьмовае множанне і дзяленне мнагазначнага ліку на адназначны лік.

Вуснае множанне і дзяленне на 10, 100, 1000, 10 000. Спалучальная ўласцівасць множання. Дзяленне ліку на здабытак.

Пісьмовае множанне мнагазначнага ліку на двухзначны і трохзначны лік. Пісьмовае дзяленне мнагазначнага ліку на двухзначны лік. Пісьмовае дзяленне мнагазначнага ліку на адназначны і двухзначны лік (з астачай). Скарочаны запіс пісьмовага дзялення.

Парадак выканання дзеянняў у лікавых выразах у 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней.

Рашэнне ўраўненняў з мнагазначнымі лікамі на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікамі дзеянняў множання і дзялення.

Рашэнне задач у 2–4 дзеянні.

Задачы на прапарцыянальнае дзяленне. Задачы на знаходжанне невядомага па дзвюх рознасцях.

Задачы на рух у адным кірунку на аддаленне і збліжэнне (знаходжанне адлегласці).

Акружнасць і круг. Радыус акружнасці. Цыркуль. Пабудова акружнасці з зададзеным радыусам з дапамогай цыркуля. Выкарыстанне цыркуля для параўнання даўжынь і геаметрычных пабудоў.

Пісьмовае множанне і дзяленне лікавых значэнняў даўжыні і масы.

Геаметрычныя целы: шар, куб, піраміда, прызма, цыліндр, конус.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ ПА РАЗДЗЕЛЕ «МНОЖАННЕ І ДЗЯЛЕННЕ»

 

Ведаць:

спалучальную ўласцівасць множання;

правіла дзялення ліку на здабытак;

прыёмы вуснага і пісьмовага множання і дзялення лікаў у межах 1 000 000;

правілы парадку выканання дзеянняў у выразах у 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней.

Умець:

выконваць пісьмовае множанне мнагазначных лікаў на адназначны, двухзначны і трохзначны лік;

выконваць пісьмовае дзяленне мнагазначных лікаў на адназначны і двухзначны лік;

выконваць вуснае і пісьмовае дзяленне мнагазначнага ліку на адназначны і двухзначны лік (з астачай);

правяраць вынікі выканання арыфметычных дзеянняў з мнагазначнымі лікамі;

чытаць і запісваць лікавыя выразы ў 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней;

прымяняць правілы парадку выканання дзеянняў у лікавых выразах у 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней, і знаходзіць іх значэнні;

рашаць ураўненні з мнагазначнымі лікамі на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікам арыфметычнага дзеяння;

рашаць простыя задачы; састаўныя задачы ў 2–4 дзеянні;

рашаць задачы на прапарцыянальнае дзяленне і на знаходжанне невядомага па дзвюх рознасцях;

будаваць акружнасць з зададзеным радыусам з дапамогай цыркуля;

выкарыстоўваць цыркуль для параўнання даўжынь і геаметрычных пабудоў;

параўноўваць лікавыя значэнні велічынь і выконваць над імі арыфметычныя дзеянні;

карыстацца вывучанай матэматычнай тэрміналогіяй.

 

Паўтарэнне вывучанага ў IV класе (8 гадзін)

 

Утварэнне, паслядоўнасць, чытанне і запіс мнагазначных лікаў ад 1000 да 1 000 000. Разрадны састаў мнагазначных лікаў ад 1000 да 1 000 000, састаў мнагазначных лікаў па класах, прадстаўленне мнагазначнага ліку ў выглядзе сумы разрадных складаемых. Параўнанне лікаў у межах 1 000 000.

Вуснае складанне, адніманне, множанне і дзяленне мнагазначных лікаў, заснаваныя на веданні паслядоўнасці лікаў і іх разраднага складу, на таблічных і пазатаблічнага вылічэннях у межах 100.

Пісьмовае складанне і адніманне мнагазначных лікаў.

Пісьмовае множанне мнагазначнага ліку на адназначны, двухзначны і трохзначны лік. Пісьмовае дзяленне мнагазначнага ліку на адназначны і двухзначны лік.

Вызначэнне значэнняў выразаў пры зададзеных значэннях зменнай. Рашэнне ўраўненняў.

Рашэнне задач у 2–4 дзеянні.

Рашэнне задач на чацвёртае прапарцыянальнае спосабам адносін; на прапарцыянальнае дзяленне; на знаходжанне невядомага па дзвюх рознасцях.

Рашэнне задач на вызначэнне часу заканчэння, пачатку і працягласці падзеі (з дакладнасцю да мінуты).

Рашэнне задач на рух у процілеглых напрамках і на сустрэчны рух (знаходжанне скорасці і часу).

Задачы на рух у адным напрамку на аддаленне і збліжэнне (знаходжанне адлегласці).

Пабудова прамавугольнага трохвугольніка з зададзенымі даўжынямі старон.

Вылічэнне плошчы прамавугольніка (квадрата).

Пабудова акружнасці з зададзеным цэнтрам і радыусам з дапамогай цыркуля. Выкарыстанне цыркуля для параўнання даўжынь і геаметрычных пабудоў.

Суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі даўжыні, масы, плошчы, часу.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ IV КЛАСА

 

Ведаць:

паслядоўнасць лікаў ад 0 да 1 000 000;

разрадны склад мнагазначных лікаў; склад мнагазначных лікаў па класах;

спалучальную ўласцівасць множання;

правіла дзялення ліку на здабытак;

прыёмы вуснага і пісьмовага складання, аднімання, множання і дзялення лікаў у межах 1 000 000;

правілы парадку выканання дзеянняў у выразах у 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней;

спосаб вылічэння плошчы прамавугольніка (квадрата);

адзінку даўжыні – міліметр; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі даўжыні (кіламетр, метр, дэцыметр, сантыметр, міліметр);

адзінкі плошчы: гектар, ар, квадратны метр, квадратны дэцыметр; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі плошчы (гектар, ар, квадратны метр, квадратны дэцыметр, квадратны сантыметр);

адзінкі часу: стагоддзе, год, месяц, тыдзень; суадносіны паміж вывучанымі адзінкамі часу (стагоддзе, год, месяц, тыдзень, суткі, гадзіна, мінута, секунда).

Умець:

чытаць, запісваць і параўноўваць лікі ў межах 1 000 000;

выконваць вуснае складанне і адніманне мнагазначных лікаў у выпадках, заснаваных на вылічэннях у межах 100;

выконваць пісьмовае складанне і адніманне мнагазначных лікаў у межах 1 000 000;

выконваць вуснае множанне і дзяленне мнагазначных лікаў у выпадках, заснаваных на вылічэннях у межах 100;

выконваць пісьмовае множанне мнагазначных лікаў на адназначны, двухзначны і трохзначны лік;

выконваць пісьмовае дзяленне мнагазначных лікаў на адназначны і двухзначны лік;

выконваць вуснае і пісьмовае дзяленне мнагазначных лікаў з астачай;

правяраць вынікі выканання арыфметычных дзеянняў з мнагазначнымі лікамі;

чытаць і запісваць лікавыя выразы ў 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней;

прымяняць правілы парадку выканання дзеянняў у лікавых выразах у 2–4 дзеянні, якія змяшчаюць адну або некалькі пар дужак, дзеянні адной ступені і дзеянні розных ступеней, і знаходзіць іх значэнні;

рашаць ураўненні з мнагазначнымі лікамі на аснове ўзаемасувязі паміж кампанентамі і вынікам арыфметычнага дзеяння;

рашаць простыя задачы; састаўныя задачы ў 2–4 дзеянні;

рашаць задачы на чацвёртае прапарцыянальнае спосабам адносін; на прапарцыянальнае дзяленне і на знаходжанне невядомага па дзвюх рознасцях;

рашаць задачы на рух у процілеглых напрамках і на сустрэчны рух;

рашаць задачы на вызначэнне часу заканчэння, пачатку і працягласці падзеі;

будаваць акружнасць з зададзеным радыусам з дапамогай цыркуля;

выкарыстоўваць цыркуль для параўнання даўжынь і геаметрычных пабудоў;

выражаць значэнні велічынь (даўжыня, маса, плошча, час) у розных адзінках вымярэння;

параўноўваць лікавыя значэнні велічынь і выконваць над імі арыфметычныя дзеянні;

карыстацца вывучанай матэматычнай тэрміналогіяй.

Пры вывучэнні матэматыкі ў IV класе вучні авалодваюць наступнымі відамі вучэбна-пазнавальнай дзейнасці:

аналізаваць вучэбнае заданне (вылучаць умову і патрабаванне);

вылучаць істотнае і неістотнае ў тэксце вучэбнага задання;

знаходзіць патрэбную інфармацыю ў вучэбных дапаможніках;

разумець і супастаўляць інфармацыю, пададзеную ў выглядзе тэксту, рысунка, схемы, лікавага і літарнага выразу або роўнасці;

выкарыстоўваць для рашэння задач кароткі запіс, схематычны рысунак і схематычны чарцёж;

супастаўляць розныя спосабы рашэння задачы;

рашаць задачу рознымі спосабамі (у тым выпадку, калі яна дапускае розныя спосабы рашэння);

вызначаць рацыянальныя спосабы вылічэнняў;

разумець і выкарыстоўваць інфармацыю, пададзеную ў таблічнай форме;

запаўняць/дапаўняць табліцу данымі, якіх не хапае;

складаць табліцы для ўпарадкавання і падачы даных;

разумець і выкарыстоўваць інфармацыю, пададзеную ў слупковай дыяграме;

выяўляць і выкарыстоўваць заканамернасці;

знаходзіць і прымяняць аналогію пры выкананні заданняў;

праводзіць параўнанне і класіфікацыю аб’ектаў;

выконваць дзеянні па алгарытме;

разважаць у працэсе рашэння задач, выканання заданняў;

выкарыстоўваць чарцёжныя прылады (лінейка, вугольнік, цыркуль) для пабудоў і вымярэнняў;

кантраляваць правільнасць ходу рашэння задачы, алгарытму выканання вылічэнняў, паслядоўнасці пабудовы геаметрычнай фігуры.

Выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

для аналізу тэксту, рысунка, схемы, табліцы, дыяграмы з мэтай атрымання новай інфармацыі;

мадэлявання рэальнай сітуацыі з дапамогай розных знакава-сімвалічных сродкаў;

рашэння практычных задач, звязаных з вылічэннямі;

ацэнкі даўжыні, масы, плошчы прадметаў на аснове пачуццёвага ўспрымання і спосабаў вымярэння;

вызначэння часу па цыферблатным гадзінніку;

ацэнкі часавых прамежкаў (пачатак, канец, працягласць);

атрымання долей і знаходжання долей аб’ектаў;

пабудовы і вымярэння геаметрычных аб’ектаў;

выкарыстання ўяўленняў аб прапарцыянальнай залежнасці велічынь у рэальных сітуацыях.

 

Кантрольныя работы:

кантрольныя пісьмовыя работы – 4 (2 – I паўгоддзе, 2 – II паўгоддзе);

праверка навыкаў вуснага лічэння – 2 (1 – I паўгоддзе, 1 – II паўгоддзе).

 

ЗАЦВЕРДЖАНА

Пастанова Міністэрства адукацыі

Рэспублікі Беларусь

04.08.2022 № 231

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце

«Чалавек і свет. Мая Радзіма – Беларусь» для IV класа ўстаноў адукацыі,

якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання

 

ГЛАВА 1 АГУЛЬНЫЯ ПАЛАЖЭННІ

 

1. Дадзеная вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Чалавек і свет. Мая Радзіма – Беларусь» (далей – вучэбная праграма) прызначана для вывучэння змястоўнага блока «Мая Радзіма – Беларусь», які выконвае ролю сістэматызацыі зместу вучэбнага матэрыялу, засвоенага вучнямі на працягу навучання ў пачатковай школе ў межах кампанента «Чалавек і грамадства», і адначасова ролю прапедэўтычнага навучання для аптымальнага пераходу да сістэматычнага вывучэння гісторыі Беларусі на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.
2. Дадзеная вучэбная праграма разлічана на 35 гадзін, з іх 7 гадзін – на раздзел «Геаграфічныя і гістарычныя звесткі аб нашай Радзіме», 18 гадзін – на раздзел «Гісторыя Беларусі ў паданнях, імёнах і падзеях», 7 гадзін – на раздзел «Мая сучасная краіна», 1 гадзіна – рэзервовая.
3. Мэтай навучання па вучэбным прадмеце «Чалавек і свет. Мая Радзіма – Беларусь» з’яўляецца паступовае фарміраванне ў вучняў ведаў, спосабаў вучэбна-пазнавальнай дзейнасці, асабістага жыццёвага вопыту, неабходных для гарманічнага і адказнага ўзаемадзеяння з існуючым сацыяльна-культурным асяроддзем.
4. Для рэалізацыі мэтапалагання прадугледжваецца вырашэнне комплексу задач.

Асобасныя задачы накіраваны на актуалізацыю эмацыянальна- каштоўнаснай сферы асобы праз прыняцце вучнямі ў якасці норм сацыяльных паводзін традыцыйнай сістэмы каштоўнасцей сучаснага беларускага грамадства, на фарміраванне кампетэнцый у грамадска- палітычнай сферы, якія грунтуюцца на любові да малой радзімы і павазе да Бацькаўшчыны, а таксама выпрацоўку пачаткаў грамадзянскасці.

Метапрадметныя задачы арыентаваны на развіццё пазнавальнага інтарэсу вучняў да айчыннай гісторыі, фарміраванне кампетэнцый у пазнавальнай сферы, накіраваных на выпрацоўку ў вучняў спосабаў набыцця інфармацыі з розных крыніц.

Прадметныя задачы прадугледжваюць сістэматызацыю і замацаванне першапачатковых уяўленняў і элементарных ведаў вучняў, фарміраванне кампетэнцый, якія звязаны з засваеннем вучнямі культурна-гістарычнай спадчыны Беларусі, звестак аб дзейнасці і творчасці выдатных асоб, аб важнейшых падзеях айчыннай гісторыі.

Рэалізацыя кампетэнтнаснага падыходу да падрыхтоўкі вучняў звязана з вызначэннем асабістых, метапрадметных і прадметных вынікаў навучання.

Асобасныя вынікі навучання арыентаваны на ўсведамленне вучнямі свайго месца ў прыродзе і грамадстве, якое абумоўлена роляй вучняў у

 

сістэме сацыяльных адносін; на выхаванне пачуцця любові да малой радзімы і гонару за гісторыка-культурныя дасягненні Рэспублікі Беларусь; на паступовае засваенне асобных кампанентаў гістарычнай памяці і паважлівых адносін да прадстаўнікоў розных сацыяльных пластоў і канфесій; на першапачатковую выпрацоўку асноў грамадзянскай ідэнтычнасці, звязаных з павагай да гісторыі, культуры, дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь.

Метапрадметныя вынікі навучання звязаны з фарміраваннем уменняў планаваць, арганізоўваць і праводзіць самаацэнку вынікаў калектыўнай і індывідуальнай вучэбнай дзейнасці; вызначаць галоўнае ў змесце вучэбнага матэрыялу; праводзіць параўнанне і рабіць вывады; лагічна і паслядоўна будаваць расказ; рабіць мэтанакіравана запыт да крыніц неабходнай інфармацыі; даваць азначэнне паняццям; адэкватна ацэньваць свае паводзіны ў вучнёўскім калектыве.

Прадметныя вынікі навучання прадугледжваюць абавязковы мінімум прадметных ведаў і ўменняў, якімі авалодваюць вучні за перыяд навучання.

1. На вучэбных занятках рэкамендуецца выкарыстоўваць разнастайныя формы і метады навучання і выхавання.

Асноўнымі формамі навучання з’яўляюцца ўрок і краязнаўчая дзейнасць. На вучэбных занятках мэтазгодна выкарыстоўваць як калектыўна-размеркавальныя, так і індывідуальныя формы арганізацыі дзейнасці вучняў, выкарыстоўваць такія віды ўрокаў, як урок- даследаванне, урок-практыкум, урок-экскурсія, урок-гульня, інтэграваны ўрок і іншыя.

У працэсе засваення зместу вучэбнага матэрыялу, пададзенага ў форме апавяданняў, выкарыстоўваюцца рэпрадуктыўныя, часткова- пошукавыя, творчыя і даследчыя метады. Прадугледжваюцца дзеянні па свядомым засваенні зместу апавяданняў у сюжэтнай форме: гутарка і эўрыстычная гутарка; дыдактычная гульня; складанне структурна- лагічных схем; лакалізацыя гістарычных падзей у часе і прасторы з дапамогай картасхем (карт атласа) і стужкі часу; аднаўленне зместу паняццяў пры дапамозе слоўніка; характарыстыка дзейнасці ці творчасці гістарычных асоб; успрыманне і перапрацоўка вобразна-нагляднай інфармацыі, пададзенай з дапамогай мастацкіх сродкаў; мадэліраванне сваіх сацыяльных учынкаў з апорай на ўзор паводзін чалавека ў гісторыі.

Асаблівасцю арганізацыі навучання з’яўляецца асінхронны парадак прадстаўлення і засваення зместу вучэбнага матэрыялу, які абумоўлены педагагічнай мэтазгоднасцю фарміравання ў вучняў сукупнасці першапачатковых зборных вобразаў свайго роднага краю, краіны, дзяржавы, дзеянняў гістарычных асоб. Асаблівасць навучання звязана з засваеннем часткі вучэбнага матэрыялу праз так званую легендарную гісторыю, якая падаецца праз мясцовыя паданні. Гэтая акалічнасць

 

патрабуе згадкі пра тое, што такія звесткі могуць мець недакладны і выдуманы змест. Яшчэ адна асаблівасць навучання заключаецца ў прадстаўленні і засваенні вучэбнага матэрыялу пераважна ў сюжэтна- вобразнай форме. Пры гэтым самастойнай крыніцай вучэбнай інфармацыі з’яўляюцца мастацкія вобразы гістарычных асоб і падзей, пададзеныя ў выглядзе малюнкаў.

Асаблівасць арганізацыі навучання пры засваенні гісторыка- краязнаўчага зместу вучэбнага матэрыялу абумоўлівае правядзенне экскурсій, падарожжаў, наведванне музеяў і іншых устаноў, даследчую дзейнасць вучняў, правядзенне сустрэч са знакамітымі землякамі.

Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца настаўнікам самастойна на аснове мэт і задач вывучэння пэўнай тэмы, сфармуляваных у дадзенай вучэбнай праграме патрабаванняў да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў з улікам іх узроставых і індывідуальных асаблівасцей.

Вынікі вучэбнай дзейнасці вучняў вызначаюцца з дапамогай вусных, пісьмовых (франтальнае і індывідуальнае апытанне), практычных (выкананне практычных заданняў) форм дыягностыкі вынікаў навучання.

1. Асноўныя патрабаванні да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў заключаюцца ў тым, што:
2. вучні будуць ведаць:
3. па раздзеле «Геаграфічныя і гістарычныя звесткі аб нашай Радзіме»:

назвы краіны і дзяржавы;

назвы сталіцы Беларусі, абласных цэнтраў, свайго населенага пункта; месцазнаходжанне Беларусі на карце Усходняй Еўропы;

краіны – суседкі Беларусі;

памятныя мясціны роднага краю, звязаныя з помнікамі прыроды; традыцыйныя народныя святы (Дзяды, Радаўніца, Купалле, Каляды); адзінкі вымярэння гістарычнага часу (эра, стагоддзе, год, дата);

помнікі пісьменнасці (берасцяная грамата, летапіс); помнікі гісторыі (стаянка, курган, вежа);

1. па раздзеле «Гісторыя Беларусі ў паданнях, імёнах і падзеях»: дзяржаўныя святы Рэспублікі Беларусь (Дзень Перамогі,

Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь (Дзень Рэспублікі); адзінкі вымярэння гістарычнага часу (стагоддзе, год, дата);

помнікі пісьменнасці і кнігадрукавання, архітэктуры (Полацкі Сафійскі сабор, Спаса-Еўфрасіннеўская царква ў Полацку, Крэўскі, Гродзенскі, Нясвіжскі, Мірскі замкі, Сынковіцкая царква-крэпасць);

помнікі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (Крыж Еўфрасінні Полацкай, слуцкія паясы, кафля);

 

помнікі тэатральнага мастацтва (батлейка, Слонімскі тэатр Агінскага);

помнікі музычнага мастацтва (паланэз «Развітанне з Радзімай», песня

«Слуцкія ткачыхі» ў выкананні ансамбля «Песняры»);

1. па раздзеле «Мая сучасная краіна»:

назвы краіны і дзяржавы;

дзяржаўных асоб Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (Пётр Міронавіч Машэраў);

дзяржаўных асоб Рэспублікі Беларусь (Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка);

сучасныя дзяржаўныя сімвалы і дзяржаўныя святы Рэспублікі Беларусь (Дзень Канстытуцыі, Дзень яднання народаў Беларусі і Расіі, Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь (Дзень Рэспублікі), Дзень Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь);

назвы сталіцы Беларусі, абласных цэнтраў, свайго населенага пункта; Беларусь як адну з заснавальніц Арганізацыі Аб’яднаных Нацый; традыцыйныя народныя святы (Дажынкі);

адзінкі вымярэння гістарычнага часу (стагоддзе, год, дата);

прыклады прамысловых прадпрыемстваў і працоўных дасягненняў беларускага народа, вырабы сельскай гаспадаркі;

прыклады развіцця фізічнай культуры і спорту (будаўніцтва лядовых палацаў, спартыўных комплексаў, правядзенне спартыўных спаборніцтваў);

прыклады ўдзелу ўраджэнцаў Беларусі ў асваенні касмічнай прасторы (Пётр Клімук, Уладзімір Кавалёнак, Алег Навіцкі);

1. вучні будуць умець (валодаць спосабамі пазнавальнай дзейнасці):
2. па раздзеле «Геаграфічныя і гістарычныя звесткі аб нашай Радзіме»:

тлумачыць змест паняццяў з дапамогай слоўніка (Радзіма, Бацькаўшчына; дзяржава, гісторыя; волат, ледавік, паданне, продкі, племя); паказваць на картасхемах (картах атласа) і абазначаць на контурнай

карце тэрыторыю Рэспублікі Беларусь, сталіцу і абласныя цэнтры, месца свайго пражывання;

вызначаць паслядоўнасць гістарычных падзей па іх датах на стужцы

часу;

расказваць пра знакамітых гістарычных асоб, дзеячаў культуры

Беларусі і звязаныя з іх дзейнасцю і творчасцю падзеі (Кірыла Тураўскі, браты Тышкевічы);

тлумачыць духоўны запавет Кірылы Тураўскага;

складаць кароткае апісанне па гістарычнай ілюстрацыі;

1. па раздзеле «Гісторыя Беларусі ў паданнях, імёнах і падзеях»:

 

тлумачыць змест паняццяў з дапамогай слоўніка  (веча, дружына, закон, князь, рыцар; Статут, сабор);

паказваць на картасхемах (картах атласа) і абазначаць на контурнай карце сучасную сталіцу і абласныя цэнтры, месца свайго пражывання;

вызначаць паслядоўнасць гістарычных падзей па іх датах на стужцы

часу;

расказваць пра знакамітых гістарычных асоб і звязаныя з іх

дзейнасцю падзеі (Рагнеда і Ізяслаў, Усяслаў Чарадзей, Вітаўт, Леў Сапега); расказваць пра знакамітых дзеячаў культуры Беларусі і прыводзіць

прыклады іх творчасці (Еўфрасіння Полацкая, Францыск Скарына, Сімяон Полацкі, Міхал Казімір і Міхал Клеафас Агінскія, Янка Купала і Якуб Колас, Максім Багдановіч, Напалеон Орда, Уладзімір Мулявін);

тлумачыць запавет Яраслава Мудрага сваім сынам, запавет Францыска Скарыны, запавет Францішка Багушэвіча;

прыводзіць прыклады подзвігаў і трагедыі беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны (Канстанцін Заслонаў, Марат Казей, дзед Талаш, бацька Мінай і яго дзеці, Аляксандр Мамкін і выратаванне ім дзяцей, Трыфан Лук’яновіч і выратаванне ім нямецкай дзяўчынкі, трагедыя жыхароў вёскі Хатынь);

складаць кароткае апісанне па гістарычнай ілюстрацыі;

1. па раздзеле «Мая сучасная краіна»:

тлумачыць змест паняццяў з дапамогай слоўніка (дзяржава, Канстытуцыя, Прэзідэнт);

вызначаць паслядоўнасць гістарычных падзей па іх датах на стужцы

часу;

паказваць на картасхемах (картах атласа) і абазначаць на контурнай

карце тэрыторыю Рэспублікі Беларусь, сталіцу і абласныя цэнтры,

«маладыя» гарады, месца свайго пражывання;

суадносіць паданні і рэчаіснасць, якія тычацца вырабаў беларускай прамысловасці ў «маладых» гарадах;

тлумачыць каларыстыку і сімволіку Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь;

расказваць пра знакамітых гістарычных асоб і звязаныя з іх дзейнасцю падзеі (Міхаіл Высоцкі, Аляксандр Дубко);

расказваць пра знакамітых прадстаўнікоў алімпійскага спорту (Дар’я Домрачава);

прыводзіць прыклады подзвігаў ураджэнцаў Беларусі (Васіль Ігнаценка, Уладзімір Карват);

складаць кароткае апісанне па гістарычнай ілюстрацыі;

1. вучні будуць выкарыстоўваць набытыя веды і ўменні ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

 

1. па раздзеле «Геаграфічныя і гістарычныя звесткі аб нашай Радзіме»:

для ідэнтыфікацыі сябе ў навакольным сацыяльна-культурным асяроддзі як ураджэнца Беларусі ці беларуса па нацыянальнасці;

адчування гістарычнай пераемнасці з продкамі;

падтрымання паважлівых адносін да асоб іншай нацыянальнасці;

складання паведамлення пра славутасці роднага краю, краіны і дзяржавы;

удзелу ў захаванні мясцовых помнікаў прыроды і гісторыі;

1. па раздзеле «Гісторыя Беларусі ў паданнях, імёнах і падзеях»: для адчування гістарычнай пераемнасці з продкамі і іх здзяйсненнямі

ў матэрыяльнай і духоўнай галінах культуры;

ідэнтыфікацыі сябе ў навакольным сацыяльна-культурным асяроддзі як ураджэнца Беларусі ці беларуса па нацыянальнасці;

удзелу ў святкаванні дзяржаўных свят Рэспублікі Беларусь; падтрымання паважлівых адносін да асоб іншага веравызнання; аказання дапамогі ветэранам;

складання паведамлення пра славутасці роднага краю, краіны і дзяржавы;

удзелу ў захаванні мясцовых помнікаў гісторыі і Вялікай Айчыннай вайны;

1. па раздзеле «Мая сучасная краіна»:

для адчування гістарычнай пераемнасці з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны, суайчыннікамі і іх здзяйсненнямі ў матэрыяльнай і духоўнай галіне культуры;

ідэнтыфікацыі сябе ў навакольным сацыяльна-культурным асяроддзі як грамадзяніна Рэспублікі Беларусь;

праяўлення павагі да дзяржаўнай сімволікі Рэспублікі Беларусь; удзелу ў святкаванні дзяржаўных свят Рэспублікі Беларусь;

падтрымання паважлівых адносін да асоб іншай нацыянальнасці ці веравызнання;

аказанне дапамогі ветэранам і людзям, якім яна неабходна;

складання паведамлення пра славутасці роднага краю, краіны і дзяржавы;

удзелу ў захаванні мясцовых помнікаў прыроды і гісторыі.

 

 

ГЛАВА 2

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА МАТЭРЫЯЛУ

 

Беларусь – мая Радзіма (1 гадзіна)

 

Радзіма. Бацькаўшчына. Шматнацыянальны склад насельніцтва Беларусі. Дзяржава Рэспубліка Беларусь. Паходжанне назваў «беларусы» і

«Беларусь».

 

ГЕАГРАФІЧНЫЯ І ГІСТАРЫЧНЫЯ ЗВЕСТКІ АБ НАШАЙ РАДЗІМЕ

(7 гадзін)

 

Мы і нашы суседзі

Размяшчэнне Беларусі на карце Еўропы. Краіны – суседкі Беларусі. Тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел Рэспублікі Беларусь. Насельніцтва Беларусі.

 

Нашы продкі

Рассяленне ўсходнеславянскіх плямён на тэрыторыі Беларусі і паходжанне іх назваў згодна з паданнямі. Крывічы, дрыгавічы, радзімічы – продкі сучасных беларусаў.

 

Зямля блакітных рэк і азёр

Рэкі і азёры як сведкі гістарычнага мінулага нашай краіны. Рака Няміга ў старажытным горадзе Мінску. Беларускія рэкі – сродкі зносін і абмену на шляху «з варагаў у грэкі». Паданне пра возера Свіцязь і яго адлюстраванне ў творчасці ураджэнца Беларусі паэта Адама Міцкевіча.

 

Наша Радзіма на гістарычнай карце

Гістарычная карта як крыніца звестак пра мінулае. Абазначэнні на гістарычнай карце. Правілы чытання гістарычнай карты.

 

Стужка часу

Гістарычныя падзеі і іх даты. Стужка часу. Перыяды гістарычнага часу: «да нашай эры» і «наша эра». Паслядоўнае адлюстраванне гістарычных падзей на стужцы часу. Прыкладная дата засялення старажытнымі жыхарамі тэрыторыі нашай краіны. Першая дакладна вядомая дата ў гісторыі нашай краіны.

 

Маўклівыя сведкі мінуўшчыны

Адкуль узяліся камяні на беларускай зямлі. Роля камянёў у жыцці і вераваннях старажытных жыхароў Беларусі. Курганы як помнікі гісторыі. Дзейнасць братоў Тышкевічаў. Ушанаванне памяці продкаў на Радаўніцу і Дзяды. Купалле і Каляды.

 

Як да нас прыйшла кніга

 

Пісьмовыя гістарычныя крыніцы пра нашу Бацькаўшчыну. Берасцяныя граматы. Летапісы. Рукапісныя кнігі. Дзейнасць і духоўны запавет Кірылы Тураўскага.

 

ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ Ў ПАДАННЯХ, ІМЁНАХ І ПАДЗЕЯХ (18 гадзін)

 

Князёўна з трыма імёнамі

Летапісныя звесткі пра дачку полацкага князя Рагнеду і яе жыццёвы лёс. Тры імя полацкай князёўны: Рагнеда, Гарыслава, Анастасія. Сын Рагнеды Ізяслаў.

 

Сын Рагнеды Яраслаў Мудры

Старажытнаруская дзяржава ўсходніх славян Кіеўская Русь. Асветніцкая дзейнасць вялікага кіеўскага князя Яраслава Мудрага. Зборнік законаў «Руская праўда». Запавет Яраслава Мудрага сваім сынам.

 

Усяслаў Чарадзей

Звесткі пра полацкага князя Усяслава Чарадзея. Бітва на Нямізе. Полацкі Сафійскі сабор як сімвал магутнасці княства і гістарычны помнік.

 

Еўфрасіння Полацкая

Жыццёвы выбар юнай Прадславы. Асветніцкая дзейнасць Еўфрасінні Полацкай і яе павучанне людзям. Стварэнне Спаса-Еўфрасіннеўскай царквы ў Полацку. Крыж Еўфрасінні Полацкай як культурна-хрысціянская каштоўнасць беларускага народа.

 

У што верылі нашы продкі

Старажытныя вераванні жыхароў Беларусі. Прыняцце хрысціянства. Узнікненне цэркваў і манастыроў, заснаванне школ і бібліятэк. Праваслаўныя і католікі. Прыхільнікі іншых рэлігій. Верацярпімасць.

 

У абарону сваёй зямлі

Аб’яднанне беларускіх і літоўскіх зямель супраць крыжацкай пагрозы ў адну дзяржаву – Вялікае Княства Літоўскае. Вялікі князь Вітаўт. Грунвальдская бітва.

 

Пад сценамі старажытных замкаў

Замкі на тэрыторыі Беларусі: гісторыі і паданні, звязаныя з імі. Выгляд і ўмацаванні замкаў. Крэўскі, Гродзенскі, Нясвіжскі, Мірскі замкі як помнікі гісторыі і культуры. Сынковіцкая царква-крэпасць. Адлюстраванне гістарычных помнікаў замкавага будаўніцтва ў мастацкай творчасці Напалеона Орды.

 

 

Па якіх законах жылі нашы продкі

Законы штодзённага жыцця людзей. Агульнанародны збор у Полацкім княстве – веча. Статут Вялікага Княства Літоўскага. Леў Сапега.

 

Адкуль пайшлі назвы нашых гарадоў (3 гадзіны)

Беларускія гарады ў гістарычным мінулым. Полацк і Тураў. Наша сталіца і абласныя гарады ў старажытнасці: час узнікнення, паходжанне назваў, гербы.

 

Пачынальнік кнігадрукавання

Вучоба Францыска Скарыны. Ф. Скарына як пачынальнік кнігадрукавання   сярод   усходніх   славян.    Афармленне    выдадзеных Ф. Скарынам кніг. Патрыятычны духоўны запавет Ф. Скарыны. Выдавец першай друкаванай на тэрыторыі Беларусі кнігі. Сымон Будны – прадаўжальнік справы Скарыны.

 

У краіне майстроў і творцаў

Рамесныя вырабы народных майстроў. Слуцкія паясы і заснаванне майстэрань па іх вырабе. Адлюстраванне вырабу паясоў у паэтычнай творчасці Максіма Багдановіча. Майстэрства вырабу каляровай кафлі.

 

Ад батлейкі да паланэза

Народны лялечны тэатр – батлейка. Асветніцкая дзейнасць Сімяона Полацкага. Слонімскі тэатр Міхала Казіміра Агінскага. Паланэз

«Развітанне з Радзімай» Міхала Клеафаса Агінскага.

 

Песняры роднай мовы і Бацькаўшчыны

Запавет Францішка Багушэвіча берагчы і шанаваць родную мову. Пачуццё любові да Радзімы ў паэтычнай творчасці Янкі Купалы і Якуба Коласа. Паэтычная і народная спадчына ў музычнай творчасці Уладзіміра Мулявіна і ансамбля «Песняры». Святкаванне дзён беларускага пісьменства.

 

Будаўніцтва новага жыцця

Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 года і ўстанаўленне Савецкай улады ў Беларусі. Утварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (далей – БССР) і яе Дзяржаўны герб. Аб’яднанне БССР і іншых савецкіх рэспублік у складзе Савецкага Саюза. Будаўніцтва прамысловых прадпрыемстваў і стварэнне ў вёсцы калектыўных гаспадарак у 1920–1930- я гады. Развіццё навукі і адукацыі. Дзяржаўныя мовы ў БССР і дружба людзей розных нацыянальнасцей.

 

 

Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны (2 гадзіны)

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Подзвіг абаронцаў Брэсцкай крэпасці. Першае выкарыстанне «кацюш». Дзейнасць Канстанціна Заслонава. Юны партызан Марат Казей. Народны герой дзед Талаш. Бацька Мінай і лёс яго дзяцей. Трагедыя беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Гістарычная памяць аб гібелі жыхароў беларускай вёскі Хатынь і дзецях – ахвярах вайны. Подзвіг лётчыка Аляксандра Мамкіна па выратаванні дзяцей. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Легендарны подзвіг Трыфана Лук’яновіча. Дзяржаўныя святы Рэспублікі Беларусь (9 Мая і 3 Ліпеня).

 

МАЯ СУЧАСНАЯ КРАІНА (7 гадзін)

 

Багацце нашай краіны

Пасляваеннае аднаўленне народнай гаспадаркі Беларусі. Вырабы беларускай прамысловасці. Герой Беларусі канструктар аўтамабільнай тэхнікі Міхаіл Высоцкі. Зямля – карміцелька жыхароў нашай краіны. Прадукцыя сельскай гаспадаркі. Святкаванне Дажынак. Герой Беларусі старшыня калгаса Аляксандр Дубко. Транспарт і шляхі зносін.

 

Тут мінуўшчына з сучаснасцю сышліся

Гарады на карце Беларусі. Салігорск: паданні і рэчаіснасць. Наваполацк: новы горад побач са старажытным. Жодзіна: захаванне памяці аб Вялікай Айчыннай вайне ў горадзе, дзе вырабляюцца БелАЗы. Старажытны Астравец: будаўніцтва першай беларускай атамнай электрастанцыі. Подзвіг пажарнага Васіля Ігнаценкі.

 

Мінск – сталіца нашай краіны (2 гадзіны)

Мінск – сталіца Беларусі, горад-герой. Дзяржаўныя, культурныя, адукацыйныя, спартыўныя ўстановы ў Мінску. Адлюстраванне памяці аб гістарычных падзеях, дзеячах гісторыі і культуры ў назвах гарадскіх плошчаў, праспектаў і вуліц. Герой Савецкага Саюза кіраўнік Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Пётр Машэраў. Герой Беларусі спартсменка Дар’я Домрачава.

 

Сучасная Беларусь

Утварэнне Рэспублікі Беларусь. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь. Вышэйшыя органы дзяржаўнай улады і кіравання. Беларусь – адна з заснавальніц Арганізацыі Аб’яднаных Нацый. Садружнасць Незалежных Дзяржаў. Саюзная дзяржава Беларусі і Расіі. Дзяржаўныя святы Рэспублікі Беларусь (15 Сакавіка, 2 Красавіка, 3

 

Ліпеня). Першы Герой Беларусі лётчык Уладзімір Карват. Касманаўты – ураджэнцы Беларусі.

 

Дзяржаўны герб нашай краіны

Герб як сімвал дзяржавы. Адлюстраванне ў Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь яе тэрыторыі, традыцый нашых продкаў, гатоўнасці жыхароў да абароны сваёй Радзімы.

 

Сцяг беларускай дзяржавы

Сімволіка колераў Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь. Адлюстраванне ў арнаменце Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь старажытных традыцый і працавітасці беларускага народа. Чырвоны сцяг – сімвал мужнасці нашага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Дзень Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь.

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Выяўленчае мастацтва» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання і выхавання

ВЫЯЎЛЕНЧАЕ МАСТАЦТВА

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

 

Вучэбны прадмет «Выяўленчае мастацтва» адыгрывае значную ролю ў сістэме агульнай сярэдняй адукацыі. Ён закліканы вырашаць задачы, звязаныя з перадачай мастацкіх каштоўнасцей культуры, выпрацаваных чалавецтвам, з мэтай эмацыянальна-пачуццёвага і духоўна-маральнага развіцця асобы, фарміраваннем яе эстэтычнага вопыту і творчага патэнцыялу.

Выяўленчае мастацтва з’яўляецца важнейшым фактарам пазнання навакольнага свету і феномена чалавека. Пры гэтым праблемы, якія ўзнімаюцца, падаюцца ў яркай, эмацыянальна афарбаванай форме, ініцыіруючы ў адказ эмацыянальнае перажыванне вучняў. У выніку вобразы выяўленчага мастацтва засвойваюцца на эмацыянальным, рацыянальным, інтуітыўным і падсвядомым узроўнях.

Майстэрства і асаблівасці індывідуальна-аўтарскага выканання твораў выяўленчага мастацтва з’яўляюцца ўнікальнымі, не падлягаюць варыятыўнаму ўзнаўленню. У сувязі з гэтым выяўленчая творчасць у сукупнасці з іншымі формамі мастацкай дзейнасці з’яўляецца істотным фактарам выяўлення і сцвярджэння індывідуальнасці вучня, яго здольнасцей, якія вядуць да самаідэнтыфікацыі і выпрацоўкі асабістага погляду на свет. На гэтай аснове навучэнцы вучацца творча пераўтвараць навакольную рэчаіснасць і свой унутраны свет.

У адукацыйным працэсе прадмет «Выяўленчае мастацтва» адрозніваецца дамінаваннем мастацка-творчай дзейнасці. У працэсе заняткаў актыўна развіваюцца такія сферы індывідуальнасці вучня, як вобразнае мысленне, фантазія, уяўленне, эмацыянальная сфера, разумовая дзейнасць, інтуіцыя і інш. Фарміруюцца прасторавыя і колеравыя ўяўленні, пачуццё меры, рытму, сіметрыі і асіметрыі, прапорцый, кампазіцыйнай раўнавагі, камбінаторныя і сенсорныя здольнасці.

Зыходзячы са спецыфікі вучэбнага прадмета асноўнай мэтай навучання з’яўляецца фарміраванне асноў мастацка-эстэтычнай, духоўна-маральнай культуры вучняў, азнаямленне з нацыянальным і сусветным мастацтвам, развіццё патрэбы ў мастацка-творчай дзейнасці.

Для рэалізацыі гэтай мэты ставяцца наступныя задачы:

фарміраванне ўяўленняў аб маральна-эстэтычных каштоўнасцях нацыянальнай культурнай спадчыны, выхаванне пачуцця павагі да культурнай спадчыны іншых народаў;

выхаванне эстэтычнага стаўлення да рэчаіснасці, мастацтва, з’яў мастацкай культуры, развіццё эстэтычных пачуццяў і асноў эстэтычнага густу;

развіццё здольнасцей эстэтычнага ўспрымання і ацэнкі твораў мастацтва розных відаў і жанраў;

навучанне асновам выяўленчай граматы; удасканаленне практычных уменняў і навыкаў выяўленчай, дэкаратыўна-прыкладной і канструктарска-дызайнерскай дзейнасці, лепкі;

развіццё зрокавага ўспрымання, кампазіцыйнай і каларыстычнай культуры, прасторавага мыслення, уяўлення;

развіццё мастацка-творчых здольнасцей і творчай актыўнасці вучняў.

У вучняў пры вядучай ролі пазнавальнай дзейнасці фарміруюцца элементы ўяўленняў, ведаў пра эстэтычныя і мастацкія з’явы. Вопыт назапашаных эмацыянальна-пачуццёвых уражанняў і эстэтычных перажыванняў знаходзіць адлюстраванне ў мастацка-творчай дзейнасці, спрыяе развіццю творчага патэнцыялу, мастацка-творчых здольнасцей. Формай мастацкай творчасці вучняў з’яўляецца сістэма выяўленча-выразных сродкаў пластычных (прасторавых) мастацтваў.

У выніку мастацкай творчасці вучні набываюць навыкі стварэння мастацкіх вобразаў. Мастацка-эстэтычныя якасці работ вучняў будуць удасканальвацца ў працэсе авалодання імі ведамі ў галіне таго ці іншага віду мастацтва (графікі, жывапісу, скульптуры, архітэктуры, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, дызайну).

Узмацненне практыка-арыентаванай накіраванасці адукацыйнага працэсу абумовіла пераход да кампетэнтнаснага падыходу ў вызначэнні мэт і вынікаў мастацка-эстэтычнай адукацыі.

Рэалізацыя кампетэнтнаснага падыходу ў выкладанні выяўленчага мастацтва прадугледжвае інтэграцыю ведаў і творчую самарэалізацыю асобы, фарміраванне ў вучняў ключавых кампетэнцый – асобасных, метапрадметных і прадметных.

Да асобасных кампетэнцый адносяцца:

каштоўнаснае стаўленне да нацыянальнага мастацтва свайго народа і народаў свету;

мастацка-вобразнае мысленне, назіральнасць і ўяўленне;

наяўнасць эстэтычных інтарэсаў і патрэб, эмацыянальна-каштоўнасных крытэрыяў жыццядзейнасці.

Метапрадметнымі кампетэнцыямі, якія фарміруюцца пры вывучэнні выяўленчага мастацтва, з’яўляюцца:

валоданне ўменнем «творчага бачання»;

уменне рацыянальна арганізаваць працэс мастацка-творчай дзейнасці;

імкненне мець зносіны на тэму мастацтва, валоданне культурай сумеснай творчасці.

Прадметнымі (мастацка-эстэтычнымі) кампетэнцыямі (па Б. М. Няменскаму) выступаюць:

веданне відаў і жанраў пластычных мастацтваў, асаблівасцей відаў мастацкай дзейнасці: адлюстравання, канструявання, дэкарыравання (упрыгожвання);

разуменне мастацка-вобразнай прыроды мастацтва;

здольнасць эстэтычна ўспрымаць, эмацыянальна ацэньваць і аналізаваць (з пасільным ужываннем мастацтвазнаўчай тэрміналогіі) творы мастацтва, аб’екты і з’явы прыроды;

прымяненне спецыяльных ведаў, уменняў і навыкаў у працэсе адлюстравання аб’ектаў, канструявання вырабаў з паперы, лепкі з пластыліну, гліны, салёнага цеста, стварэння вобразаў у розных мастацкіх тэхніках (аплікацыя, мазаіка, калаж, выцінанка і інш.).

Асноўныя раздзелы вучэбнай праграмы

«Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці і твораў мастацтва» (уключае 2 падраздзелы: «Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці», «Успрыманне твораў мастацтва»);

«Практычная мастацка-творчая дзейнасць» (уключае 4 падраздзелы: «Асваенне тэхналагічных асаблівасцей мастацкіх тэхнік», «Адлюстраванне на плоскасці», «Лепка», «Дэкаратыўна-прыкладная дзейнасць і дызайн»).

«Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці» як састаўная частка мастацкай дзейнасці мае ў праграме адносна самастойную сістэму вучэбных задач па фарміраванні эстэтычнай свядомасці і эстэтычных пачуццяў вучняў.

Асаблівая ўвага надаецца сферы эстэтычных і этычных каштоўнасцей нацыянальнай культуры, духоўна-эстэтычнага ўдасканалення чалавека, эстэтычнага асваення прыроднага свету і свету «другаснай прыроды» – архітэктурнага і прадметнага асяроддзя чалавека.

Задачай дадзенага змястоўнага кампанента праграмы з’яўляецца мэтанакіраванае развіццё ў вучняў назіральнасці, візуальнага ўспрымання формы і колеру прадметаў, умення вызначаць адценні колеру аб’ектаў прыроды.

З мэтай сістэматычнага развіцця ў вучняў свядомага падыходу да ўспрымання эстэтычнага ў рэчаіснасці змест гэтага раздзела ў структуры праграмы ад класа да класа паступова пашыраецца. Значнае месца павінна быць адведзена відэаэкскурсіям у прыроду, разгляду і аналізу фотаздымкаў пейзажаў, архітэктурных збудаванняў, машын, адзення, мэблі – усяго, што можа садзейнічаць развіццю эстэтычнай чуласці, назапашванню зрокавых уражанняў, развіццю здольнасці заўважаць прыгожае і асаблівае ў звыклым асяроддзі.

Змястоўны кампанент «Успрыманне твораў мастацтва» садзейнічае асваенню прадмета на мастацтвазнаўчым узроўні. Яго задачай з’яўляецца фарміраванне ключавых арыенціраў успрымання твораў выяўленчага мастацтва, пашырэнне мастацкага кругагляду вучняў, вывучэнне тэарэтычных асноў выяўленчага мастацтва, засваенне яго мовы, сістэмы выразных сродкаў.

У выніку асваення зместу дадзенага падраздзела праграмы вучні атрымліваюць уяўленне аб ролі мастацтва ў жыцці чалавека і грамадства, асновах нацыянальнага і сусветнага мастацтва, асаблівасцях розных відаў і жанраў выяўленчага мастацтва, іх узаемасувязі.

Пры асваенні вучнямі твораў айчыннай мастацкай спадчыны выхоўваецца любоў да роднай культуры, адчуванне яе нацыянальнай адметнасці, імкненне працягваць мастацкія традыцыі. Асаблівая ўвага надаецца знаёмству з творчасцю прафесійных і народных майстроў, мясцовымі мастацкімі славутасцямі. Вывучэнне помнікаў архітэктуры і выяўленчага мастацтва, мастацкіх промыслаў і рамёстваў свайго рэгіёна не толькі садзейнічае далучэнню вучняў да творчасці на аснове мясцовых традыцый, але і выхоўвае любоў да роднага краю, павагу да людзей, якія жывуць побач, фарміруе жаданне берагчы і множыць мастацкі набытак свайго сяла або горада і да т. п.

Пры азнаямленні вучняў з матэрыялам, уключаным у падраздзел праграмы «Успрыманне твораў мастацтва», вельмі важным з’яўляецца развіццё навыкаў успрымання і аналізу твораў айчыннага і сусветнага мастацтва, фарміраванне ведаў і ўяўленняў пра творчасць мастакоў. Развіваюцца здольнасці вучняў суперажываць і эмацыянальна адгукацца на твор выяўленчага мастацтва, яго змест, уменне выказваць да яго свае адносіны. Вучні атрымліваюць навыкі ўспрымання твораў выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, раскрываюць яго змест на аснове засвоеных паняццяў і тэрмінаў, адзначаюць даступныя іх разуменню мастацкія сродкі і раскрываюць іх ролю ў стварэнні мастацкага вобраза.

Пералік мастацкіх твораў, прапанаваных у праграме, з’яўляецца прыкладным. У некаторых выпадках настаўніку рэкамендуецца самастойна выбраць творы для азнаямлення вучняў (падбор наглядна-дыдактычнага матэрыялу па ўспрыманні павінен ажыццяўляцца ў адпаведнасці з тэматыкай раздзела, узроставымі асаблівасцямі вучняў). Прыярытэтнае значэнне мае азнаямленне вучняў з творамі беларускай мастацкай спадчыны.

Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці і твораў мастацтва (праздэманстрацыю мультымедыйных прэзентацый) павінна ажыццяўляцца на кожных занятках, акрамя тых, якія адводзяцца на вывучэнне асноў выяўленчай граматы. Успрыманне аб’ектаў, з’яў рэчаіснасці і твораў мастацтва, іх шматаспектны аналіз папярэднічаюць выкананню практычнай работы: у пачатку заняткаў мяркуецца гутарка (мультымедыйная прэзентацыя), наступная іх частка – практычная рэалізацыя тэмы (стварэнне творчай кампазіцыі, лепка, дэкарыраванне вырабаў (эскіз роспісу, упрыгожванне адзення і да т. п.)).

Час, адведзены на вывучэнне вучэбнага зместу раздзела «Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці і твораў мастацтва», размяркоўваецца на працягу навучальнага года, сумарна складае ў IV класе 5 вучэбных гадзін.

Пры вывучэнні матэрыялу, які ўключаны ў раздзел праграмы «Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці і твораў мастацтва», прадугледжваюцца наступныя віды дзейнасці:

параўнанне формы і афарбоўкі аб’ектаў прыроды;

слоўная замалёўка асаблівасцей дзённага і вячэрняга асвятлення, параўнанне афарбоўкі прадметаў пры халодным і цёплым дзённым асвятленні;

падрыхтоўка і прэзентацыя вуснага паведамлення «Прыгажосць аб’ектаў і з’яў прыроды»;

успрыманне і абмеркаванне мастацкіх твораў па тэмах, рэкамендаваных у раздзеле праграмы;

падрыхтоўка і прэзентацыя вуснага паведамлення «Віды і жанры выяўленчага мастацтва», «Выразныя сродкі жывапісу», «Выразныя сродкі графікі»; «Выразныя сродкі скульптуры» і інш.

Акрамя гэтага, на ўроку могуць быць арганізаваны:

падрыхтоўка і прэзентацыя вуснага сачынення «Прыгожае ў прыродзе і жыцці», «Які колер мае снег?», «Які колер у восені?» і інш.;

конкурс на лепшае чытанне верша аб прыгажосці пор года, прыродных з’яў і інш.;

відэаэкскурсіі па залах краязнаўчых і мастацкіх музеяў.

У аснову змястоўнага кампанента «Практычная мастацка-творчая дзейнасць» пакладзены прынцып сістэматычнага развіцця ў вучняў уменняў мастацкага мадэлявання свету. У працэсе асваення зместу дадзенага раздзела, які ажыццяўляецца на мастацка-творчым узроўні, набываецца вопыт творчай дзейнасці, развіваюцца мастацкія здольнасці вучняў у галіне колера- і формаўтварэння, асвойваюцца прасторавыя з’явы, фарміруюцца навыкі лепкі, дэкаратыўна-прыкладной дзейнасці, мастацкага канструявання (дызайну).

На занятках па выяўленчым мастацтве вучні малююць і лепяць з натуры, па памяці, па ўяўленні, канструююць, выконваюць работы ў розных мастацкіх тэхніках.

Працэс практычнай мастацка-творчай дзейнасці патрабуе стварэння ўмоў для праяўлення ў вучняў пачуцця радасці ад мастацкай працы, упэўненасці ў сваіх сілах, актыўнасці ў выбары мастацкіх сродкаў, тэхнікі і матэрыялу пры выкананні вучэбных і творчых заданняў (кампазіцый), фарміравання ўменняў самастойна выбіраць сюжэт і ўвасабляць творчую задуму на практыцы.

Змест раздзела «Практычная мастацка-творчая дзейнасць» уключае:

асваенне тэхналагічных асаблівасцей мастацкіх тэхнік;

адлюстраванне на плоскасці;

лепку;

дэкаратыўна-прыкладную дзейнасць і дызайн.

Асваенне тэхналагічных асаблівасцей мастацкіх тэхнік прадугледжвае азнаямленне з асаблівасцямі, тэхнічнымі прыёмамі і спосабамі работы з рознымі выяўленчымі матэрыяламі ў розных мастацкіх тэхніках. Вялікае значэнне мае наглядны паказ (дэманстрацыя) настаўнікам прыёмаў работы з матэрыяламі і інструментамі.

Адлюстраванне на плоскасці ўключае маляванне з натуры, па памяці, па ўяўленні пасля непасрэдных назіранняў або па фантазіі, выкананне сюжэтна-тэматычных кампазіцый, а таксама выкананне эскізаў.

Змест практычнай дзейнасці падраздзела прадугледжвае вырашэнне чатырох асноўных груп вучэбных задач:

1) кампазіцыя;

2) форма, прапорцыі, канструкцыя;

3) колер і асвятленне;

4) прастора і аб’ём.

Асваенне гэтых груп вучэбных задач, якія ляжаць у аснове выяўленчай граматнасці, павінна быць падпарадкавана свядомаму рашэнню мастацкага вобраза ў адпаведнасці з узроставымі магчымасцямі вучняў.

Галоўнае ў рабоце па кампазіцыі – асваенне ўсёй паверхні ліста паперы і запаўненне яго выявай, а ў лепцы і дэкаратыўнай рабоце – стварэнне суцэльнай формы. Вучні вучацца адбіраць для кампазіцыі аб’екты адлюстравання згодна задуме і маляваць іх буйна.

Падчас работы над формай важна вучыць адчуваць яе вобразны характар, імкнуцца да паслядоўнага вобразнага ўскладнення пры яе адлюстраванні. Мадэліроўка формы і аб’ёму ажыццяўляецца тонам і колерам. Для выпрацоўкі навыкаў аналізу формы і яе ўвасаблення ў мастацкім вобразе вялікае значэнне маюць заняткі лепкай, дэкаратыўна-прыкладной дзейнасцю, канструяваннем, на якіх вучні актыўна працуюць з аб’ёмнай формай.

Асаблівая ўвага надаецца рэалістычнай перадачы прапорцый і канструкцыі прадметаў, якія адлюстроўваюцца.

У рабоце з колерам ставіцца задача бачыць колер разнастайна, адрозніваць і састаўляць патрэбныя адценні шляхам змешвання фарбаў. Аднак навучанне асновам колеразнаўства мае на мэце каларыстычнае вырашэнне таго ці іншага мастацкага вобраза ў практычнай творчай дзейнасці.

Практычнаму выкарыстанню заканамернасцей перадачы прасторы павінны папярэднічаць назіранні перспектыўных змяненняў памераў прадметаў навакольнага асяроддзя і аб’ектаў прыроды. Пры падрыхтоўцы вучняў да выканання творчых работ галоўная ўвага надаецца фарміраванню паняццяў пра злом плоскасцей і мяжу злому (мяжа падлогі і сцяны, бачная мяжы зямлі і неба) і ўменне правільна размяшчаць прадметы на паверхні падлогі або зямлі.

Лепка прадугледжвае азнаямленне вучняў з прыёмамі і спосабамі лепкі, лепку рэльефу і аб’ёмных форм.

Дэкаратыўна-прыкладная дзейнасць і дызайн прадугледжваюць азнаямленне з прыёмамі дэкаратыўнага абагульнення форм і колеру прадметаў (аб’ектаў), відамі арнаменту, асноўнымі кампазіцыйнымі схемамі дэкору твораў дэкаратыўна-прыкладнога характару, выкананне кампазіцый з прыроднага матэрыялу (лісце, кветкі, травы і да т. п.), у тэхніках «аплікацыя», «манатыпія», «трафарэт», выкананне рэльефных кампазіцый з паперы, канструяванне аб’ёмных цацак на аснове разгортак геаметрычных цел і інш.

Спалучэнне выяўленчай дзейнасці з аб’ёмна-прасторавымі відамі работ (лепка, канструяванне, мадэліраванне), камбінаванне тэарэтычнага вывучэння асноў выяўленчай граматы з аналізам формы, прапорцый і канструкцыі прадмета, прымяненне і чаргаванне матэрыялаў і мастацкіх тэхнік (гуаш, акварэль, каляровыя крэйдачкі, алоўкі, туш, пластылін, гліна, аплікацыя, выцінанка, манатыпія, трафарэт і інш.) дасць магчымасць вучням атрымаць уяўленне пра разнастайнасць сродкаў для стварэння мастацкага вобраза і будзе спрыяць свядомаму выбару матэрыялу ў залежнасці ад зместу і задумы работы.

Настаўніку даецца магчымасць выбару выяўленчых матэрыялаў для выканання вучнямі творчага задання з улікам іх пажаданняў, пераваг і ўзроставых асаблівасцей.

З мэтай індывідуалізацыі мастацка-творчага працэсу, максімальнага ўліку інтарэсаў і запытаў вучняў у праграме прапануецца некалькі тэм для асваення пэўнай вучэбнай выяўленчай задачы. Тэмы з’яўляюцца прыкладнымі, настаўнік можа карэкціраваць іх па ўласным жаданні. У асобных выпадках дапускаецца свабодны выбар вучнямі тэхнікі выканання кампазіцыі, калі гэта не супярэчыць пастаўленай вучэбнай задачы.

Практычная мастацка-творчая дзейнасць узаемазвязана з успрыманнем і аналізам твораў мастацтва, назіраннямі вучняў за аб’ектамі і з’явамі прыроды (праз экскурсіі і дэманстрацыю мультымедыйных прэзентацый, рэпрадукцый мастацкіх твораў і фотаздымкаў). Эскізы і замалёўкі, выкананыя падчас экскурсій на прыроду і прагляду мультымедыйных прэзентацый, могуць служыць асновай для рашэння мастацкага вобраза пры стварэнні вучнямі творчых кампазіцый.

Час, адведзены на вывучэнне вучэбнага зместу раздзела «Практычная мастацка-творчая дзейнасць», размяркоўваецца на працягу навучальнага года, сумарна складае 30 вучэбных гадзін.

Пры вывучэнні матэрыялу, які ўключаны ў раздзел праграмы «Практычная мастацка-творчая дзейнасць», прадугледжваюцца наступныя віды дзейнасці:

параўнанне формы, прапорцый і канструкцыі аб’ектаў, якія адлюстроўваюцца;

параўнанне кампазіцыйнага рашэння мастацкіх твораў, вычляненне асаблівасцей прасторавага размяшчэння намаляваных аб’ектаў;

параўнанне каларыстычнага рашэння мастацкіх твораў, вычляненне асаблівасцей мадэліроўкі аб’ёму намаляваных аб’ектаў, перадачы стану і настрою прыроды і г. д .;

параўнанне пластычнага рашэння вобразаў мастацкіх творах розных відаў выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва;

практычнае выкананне мастацка-творчых работ па тэмах, рэкамендаваных у раздзеле праграмы.

Акрамя гэтага, на ўроку могуць быць арганізаваны:

падрыхтоўка і прэзентацыя вуснага сачынення «Асаблівасці перадачы аб’ёму прадметаў побыту», «Асаблівасці стылізацыі раслінных і жывёльных форм», «Асаблівасці канструявання аб’ёмнай цацкі на аснове разгорткі конуса (цыліндра, куба)» і інш.;

конкурс на лепшую творчую кампазіцыю, выраб і інш. (Праводзіцца ў рамках міні-выстаўкі пры арганізацыі аналізу выкананых на ўроку работ і падвядзення вынікаў урока.)

На адным уроку для рэалізацыі мэты і задач вучэбнага прадмета «Выяўленчае мастацтва» мэтазгодна аб’ядноўваць вучэбны змест двух раздзелаў праграмы.

Праграмай рэкамендуецца наступнае размеркаванне часу па раздзелах праграмы і відах дзейнасці (настаўнік мае права на пераразмеркаванне гадзін паміж падраздзеламі).

Размеркаванне вучэбных гадзін па раздзелах праграмы і відах дзейнасці

Раздзелы праграмы	Віды дзейнасці	Колькасць гадзін
Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці і твораў мастацтва	Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці	1,5
	Успрыманне твораў мастацтва	3,5
Практычная мастацка-творчая дзейнасць	Засваенне тэхналагічных асаблівасцей мастацкіх тэхнік	3
	Адлюстраванне на плоскасці	15
	(Вучэбныя задачы:
	1) кампазіцыя;	(5)
	2) прастора;	(2)
	3) форма, прапорцыі, канструкцыя;	(3)
	4) колер)	(5)
	Лепка	5
	Дэкаратыўна-прыкладная дзейнасць і дызайн	7
Усяго		35

 

Метады і формы работы з вучнямі разнастайныя: паведамленне, гутарка, дыскусія, прымяненне ілюстрацый і дэманстрацый, прагляд мультымедыйных прэзентацый і аналіз прадстаўленага матэрыялу, самастойная работа з падручнікам, выкананне трэніровачных практыкаванняў, выкананне мастацка-творчых практычных работ і інш.; правядзенне заняткаў, пабудаваных па законах мастацкай драматургіі, майстар-класаў; выкарыстанне нестандартных форм правядзення ўрокаў: урок-даследаванне, урок-практыкум, урок-падарожжа, урок-экскурсія, урок-гульня, урок-казка, інтэграваны ўрок і інш.; арганізацыя экскурсій у музеі, на выстаўкі, па горадзе, сустрэчы і гутаркі з мастакамі і інш.

Зместам вучэбнай праграмы не прадугледжваецца выкананне практычнай работы ў якасці дамашняга задання. Да наступнага ўрока (на працягу тыдня) вучні павінны нарыхтаваць дапаможны матэрыял, паназіраць за пэўнымі аб’ектамі ці з’явамі прыроды, наведаць разам з бацькамі (аднакласнікамі) мастацкі музей або мастацкую выстаўку і да т. п. Па ўласным жаданні вучні могуць падабраць рэпрадукцыі або літаратурны матэрыял, падрыхтаваць паведамленне пра гісторыю стварэння твора мастацтва або творчасць мастака, выканаць замалёўкі і эскізы з архітэктурнага або скульптурнага помніка (іх асноўнай мэтай з’яўляецца арыентацыя вучняў на эстэтычнае асваенне навакольнага свету: прыроднага, помнікаў культуры, архітэктурных славутасцей свайго горада або вёскі і да т. п.). Любога роду пазаўрочную выяўленчую дзейнасць вучняў настаўніку неабходна заахвочваць.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА 35 гадзін

 

ЭСТЭТЫЧНАЕ ЎСПРЫМАННЕ РЭЧАІСНАСЦІІ ТВОРАЎ МАСТАЦТВА (5 гадзін)

 

Эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці (1,5 гадзіны)

 

Дасканаласць форм і прапорцый архітэктурных збудаванняў. Асаблівасці гарадскога і сельскага пейзажу, іх адметнасць, аблічча сучасных гарадоў і вёсак (мультымедыйная прэзентацыя).

Ахова прыроды, помнікаў культуры і гістарычных славутасцей свайго рэгіёна.

 

Успрыманне твораў мастацтва (3,5 гадзіны)

 

Свет мастацкіх інтарэсаў чалавека.

Віды і жанры выяўленчага мастацтва.

Выразныя сродкі графікі: кропка, штрых, лінія, пляма, тон. Тон і колер у творах графікі. Кніжная графіка. Сувязь ілюстрацыі са зместам літаратурнага твора (ілюстрацыйны матэрыял на выбар настаўніка).

Колер і асвятленне як выразныя сродкі жывапісу. Колер – сродак перадачы стану і настрою ў кампазіцыі. В. Цвірка. «Сакавік»; І. Шышкін. «Сосны, асветленыя сонцам»; І. Левітан. «Залатая восень»; І. Карасёў. «Залатая восень»; В. Васняцоў. «Тры волаты»; А. Рылоў. «У блакітнай прасторы»; М. Чэпік. «На Івана Купалу»; Д. Тэрнер. «Кітабойныя судны»; Д. Канстэбл. «Калёсы для сена»; Каро. «Парыў ветру» і інш. (ілюстрацыйны матэрыял на выбар настаўніка).

Выразныя сродкі скульптуры (аб’ём, форма, ракурс (паварот), сілуэт). Скульптура беларускіх і замежных майстроў. Дробная пластыка, драўляная скульптура, разьба па косці (ілюстрацыйны матэрыял на выбар настаўніка).

Выразныя сродкі архітэктуры: пластыка аб’ёмаў, прапарцыянальнасць, рытм, колер паверхняў. Выдатныя помнікі беларускай і замежнай архітэктуры (ілюстрацыйны матэрыял на выбар настаўніка).

Выразныя сродкі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Творы народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: Агова, Крамно, Давыд-Гарадок, Гжэль, Жостаў, Хахлама, беларускія тканыя посцілкі і паясы (ілюстрацыйны матэрыял на выбар настаўніка).

 

ПРАКТЫЧНАЯ МАСТАЦКА-ТВОРЧАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ (30 гадзін)

 

Асваенне тэхналагічных асаблівасцей мастацкіх тэхнік (3 гадзіны)

 

Прыёмы і спосабы работы графічнымі матэрыяламі (графітны аловак, туш, фламастары).

Прыёмы і спосабы работы акварэллю.

Прыёмы і спосабы работы гуашшу.

Прыёмы і спосабы выканання вырабаў у тэхніцы «папяровая пластыка»: прыёмы трансфармацыі паперы: змінанне, згінанне, складванне, гафрыраванне, выгінанне, скручванне; спосабы афарбоўкі паперы ў патрэбныя колеры.

Прыёмы і спосабы падрыхтоўкі дэталей для выканання кампазіцыі ў тэхніцы «аплікацыя».

Спосабы складвання і прыёмы рэзання паперы пры выкананні кампазіцыі ў тэхніцы «выцінанка».

Прыёмы і спосабы выканання кампазіцыі ў тэхніцы «манатыпія».

Прыёмы і спосабы выканання кампазіцыі ў тэхніцы «трафарэт».

 

Адлюстраванне на плоскасці (15 гадзін)

 

Кампазіцыя (5 гадзін)

 

Кампазіцыйная арганізацыя карціннай плоскасці, вылучэнне кампазіцыйнага цэнтра: «Восеньскі нацюрморт» (малюнак з натуры), «У гасцях у ветэрана Вялікай Айчыннай вайны», «Адкрыццё помніка», «Вечны агонь» (графітны аловак, гуаш, акварэль, крэйда, фламастары).

Перадача руху ў кампазіцыі: «Хлопчык запускае паветранага змея», «Мы ўцякаем ад дажджу», «На пашы», «Навыперадкі з ветрам» (гуаш, акварэль, фламастары).

Перадача асноўных прапорцый цела чалавека (трохчасткавая будова канечнасцей: плячо, перадплечча, кісць; бядро, галёнка, ступня): «Лепім снегавіка», «Зімовыя забавы». Малюнкі людзей і жывёл па назіранні і ўяўленні: «На выстаўцы сабак», «Я з сабакам на прагулцы», «Я кармлю козачку» (графітны аловак, фламастары, гуаш, акварэль).

Адлюстраванне групы людзей і жывёл у руху і спакоі: «Спартыўныя гульні», «Акрабаты», «Дрэсіроўшчык», «Хакеісты», «Паветраныя гімнасты», «На іпадроме», «Вернісаж» (графітны аловак, фламастары, гуаш, акварэль).

 

Прастора (2 гадзіны)

 

Перадача прасторавых адносін паміж аб’ектамі (прадметамі): «Развілка трамвайнай лініі», «Паварот чыгункі» (графітны аловак), «Гарадскі (сельскі) пейзаж» (гуаш, акварэль).

Прасторавыя з’явы пры адлюстраванні закрытай прасторы (пакой у франтальным становішчы: мяжа злому паверхняў (падлога і сцяна): «Каля дошкі», «У маім пакоі», «Мама на кухні гатуе абед» (фламастары, гуаш, акварэль).

 

Форма, прапорцыі, канструкцыя (3 гадзіны)

 

Прапорцыі твару чалавека. Праца над партрэтам: «Мая бабуля», «Мой сябар», «Аўтапартрэт» (матэрыялы на выбар вучняў).

Параўнальныя памеры прадметаў, кантраст велічыні і формы. Выкананне ілюстрацый да літаратурных твораў па тэме: «Слон і Моська», «Дзюймовачка і Крот» (графітны аловак, гуаш, акварэль – матэрыялы на выбар настаўніка).

Канструкцыя прадметаў і яе ўлік пры маляванні аб’ектаў: «Нацюрморт», «Мой дом», «Наша школа», «Нацыянальная бібліятэка Беларусі» (матэрыялы на выбар настаўніка).

 

Колер (5 гадзін)

 

Перадача розных адценняў адной і той жа групы колеру пры маляванні прадметаў з натуры: лісток салаты і зялёная цыбуля, буракі і радыска, радыска і морква.

Змяненне колеру бліжніх і дальніх прадметаў пры адлюстраванні прасторы (маляванне па памяці і па назіранні пейзажаў у розныя поры года): «У Нясвіжскім парку вясной», «Зіма ў Белавежскай пушчы», «Буслы прыляцелі».

Выкарыстанне цёплага, халоднага і змешанага каларыту ў стварэнні мастацкага вобраза: «Алені на поўначы», «Вярблюды ў пустыні», «Хмурная восень», «Залатая вясёлая восень», «Дрэвы ў буру», «Світанне», «Летні сонечны дзень» , «Зімовы вечар», «Фальклорнае свята».

Колеравая гармонія: «Колеравая феерыя», «Салют», «Фантаны, якія спяваюць», «Колерамузыка» (абстрактныя кампазіцыі).

 

Лепка (5 гадзін)

 

Суцэльнасць скульптурнай формы. Лепка камбінаваным спосабам: «Сабака», «Кошка», «Трус», «Зайчык-выхваляка».

Характэрныя асаблівасці прапорцый чалавека і жывёлы. Перадача кампазіцыйнай узаемасувязі і руху: «Клоўн з сабакам», «Дрэсіроўшчык», «Кракадзіл Гена і Чабурашка», «Маша і Мядзведзь».

Апрацоўка паверхні (нанясенне фактуры) як сродак выразнасці вобраза: рэльефы «Залатая рыбка», «Жар-птушка», «Паўлін», «Букет», «Кветкі роднага краю», «Мая Радзіма», «Зіма».

 

Дэкаратыўна-прыкладная дзейнасць і дызайн (7 гадзін)

 

Асаблівасці кампазіцыйнага і каларыстычнага рашэння вырабаў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Узаемасувязь формы, прызначэння і дэкору. Выкананне эскізаў дэкору прадметаў рознай формы і прызначэння: «Івянецкія ўзоры», «Агоўскія куфры», «Слуцкія паясы», «Жостаўскія падносы», «Хахламскі роспіс», «Гжэльскі фарфор» (на выбар вучняў).

Віды аплікацыі (прадметная, сюжэтная, дэкаратыўная). Выкананне мастацка-творчых кампазіцый у тэхніцы «аплікацыя»: «Чарадзейная кветка», «Цуда-дрэва», «Лісічка-сястрычка», «Дружок», «Дзед Мароз», «Снягурка», «Алёнушка», «Іван-царэвіч» (на выбар вучняў). Асаблівасці выкарыстання колеру ў сюжэтнай аплікацыі: «Птушыны двор», «Кветкі і матылькі», «Родныя прасторы» (каляровая папера).

Выкананне мастацка-творчых кампазіцый у тэхніках «манатыпія», «трафарэт». Асаблівасці выкарыстання колеру ў дэкаратыўнай кампазіцыі: «Віншавальная паштоўка», «Пано для інтэр’ера» (белая і каляровая папера, гуаш, акварэль).

Кампазіцыйныя разнавіднасці выцінанкі: сіметрычная, разеткавая, рапортная. Асаблівасці выкарыстання колеру ў ажурных узорах. Выкананне пано «Дрэва жыцця», «Букет», кампазіцыі «Вальс сняжынак» (калектыўная работа), бардзюра (акантоўкі) для афармлення выцінанак (каляровая папера).

Выкарыстанне прыёмаў трансфармацыі паперы (змінанне, выгінанне, скручванне, згінанне, складванне, гафрыраванне) пры выкананні рэльефных кампазіцый. Выкананне ў тэхніцы «папяровая пластыка» паштовак, пано: «Букет», «Кветкі ў вазе», «Зімовы пейзаж»; кветкавых падвесных канструкцый на плоскай (трохвугольнік, ромб, авал) і аб’ёмнай (шар, піраміда, цыліндр) аснове (каркасе): «Кветкавая кампазіцыя», «Свята (парад) колераў» і інш. (на выбар настаўніка).

Дэкаратыўнае абагульненне формы. Канструяванне з паперы аб’ёмных цацак: «Залатая рыбка», «Казачная птушка», «Кот Матроскін», «Сабака Шарык», «Барбос», «Зайчык-выхваляка», «Лісічка-сястрычка», «Вавёрачка-модніца» і інш.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

На канец навучальнага года навучэнцы будуць:

ведаць/разумець:

выразныя сродкі жывапісу, графікі, скульптуры, архітэктуры;

адметныя асаблівасці жывапісу і графікі, жывапісу і скульптуры;

законы лінейнай і святлопаветранай перспектывы;

асноўныя градацыі святлаценю;

выразныя асаблівасці некаторых мастацкіх матэрыялаў і тэхнік;

умець:

прыводзіць па памяці прыклады твораў розных відаў мастацтва, імёны мастакоў, якія іх стварылі, вызначаць агульны характар выразнасці твора;

састаўляць складаныя адценні колеру, неабходныя для каларыстычнага рашэння кампазіцыі;

выконваць кампазіцыю ў пэўнай колеравай гаме;

перадаваць прасторавыя планы пры маляванні нацюрморта, пейзажа, сюжэтнай кампазіцыі;

улічваць мяжу злому паверхняў (падлога і сцяна) пры адлюстраванні закрытай прасторы;

перадаваць форму і аб’ём прадмета тонам і колерам;

выкарыстоўваць законы перспектывы пры перадачы глыбіні прасторы;

ствараць аб’ёмныя цацкі на адной канструктыўнай аснове;

выкарыстоўваць розныя мастацкія тэхнікі для вырашэння творчай задумы.

Выкарыстоўваць у практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

спецыяльную (мастацтвазнаўчую) тэрміналогію (лексіку);

рацыянальныя прыёмы рэзання паперы;

рацыянальныя прыёмы мадэлявання аб’ёму прадметаў (аб’ектаў);

аптымальныя прыёмы трансфармацыі паперы пры канструяванні аб’ёмных цацак;

аптымальныя спосабы лепкі;

розныя мастацкія тэхнікі для вырашэння творчай задумы.

 

УТВЕРЖДЕНО Постановление Министерства образования Республики Беларусь 27.07.2018 № 76

Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Працоўнае навучанне» для IV класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання і выхавання

ПРАЦОЎНАЕ НАВУЧАННЕ

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

 

Мэта навучання – фарміраванне асноў тэхналагічнай граматнасці вучняў, якая ўключае кампаненты:

адукацыйны – фарміраванне асноў праектна-канструктарскай, праектна-тэхналагічнай, выканальніцкай і прафарыентацыйнай кампетэнцый;

развіццёвы – садзейнічанне развіццю творчых здольнасцей, маніпулятыўных навыкаў, памяці, уважлівасці;

выхаваўчы – спрыянне выхаванню любові да працы і прыроды, павагі да людзей працы і вынікаў іх дзейнасці; адказнасці і добрасумленнасці; акуратнасці і беражлівасці; дысцыплінаванасці і стараннасці, цярпення і настойлівасці ў дасягненні запланаванага выніку; сама- і ўзаемаацэнкі; самастойнасці і ўзаемадапамогі.

Задачы:

у рамках праектна-канструктарскай кампетэнцыі:

азнаямленне вучняў з рознымі відамі канструктарскай дакументацыі: схемай, эскізам, чарцяжом;

фарміраванне вопыту чытання і распрацоўкі самай простай канструктарскай дакументацыі;

у рамках праектна-тэхналагічнай кампетэнцыі:

азнаямленне вучняў з тэхналагічнымі і інструкцыйнымі картамі на выраб, у якіх адлюстроўваецца паслядоўнасць пераўтварэння прадмета працы і інструменты, якія выкарыстоўваюцца (тэхналагічная карта) з дадаткам тлумачэнняў або інструкцый па выкананні (інструкцыйная карта);

фарміраванне вопыту чытання тэхналагічнай дакументацыі;

у рамках выканальніцкай кампетэнцыі:

фарміраванне прыёмаў і спосабаў выканання тэхналагічных аперацый апрацоўкі паперы, кардону, тэкстыльных, прыродных, падручных матэрыялаў;

фарміраванне вопыту індывідуальнай і калектыўнай працоўнай дзейнасці па вырабе простых прадуктаў працы з розных матэрыялаў;

у рамках прафарыентацыйнай кампетэнцыі:

азнаямленне вучняў са зместам працы работнікаў розных прафесій і прафесійна важнымі якасцямі, неабходнымі для паспяховай працы.

Напрамкі навучання

Прадметы працы – асноўныя матэрыялы: папера, кардон, тэкстылныя матэрыялы, падручныя (пластмаса, драўніна, метал), прыродныя матэрыялы.

Сродкі працы – інструменты і прыстасаванні.

Прадукты (вынікі працы) – сувеніры (цацкі), дэкаратыўныя элементы інтэр’ера, прыстасаванні для работы.

Тэхналогія – паслядоўнае пераўтварэнне прадметаў працы з дапамогай сродкаў працы ў прадукты працы, якія маюць спажывецкую вартасць і асабістую значнасць для вучняў.

Адукацыйныя падыходы (прадметныя)

Прадметна-тэхналагічны падыход прадугледжвае навучанне тэхналогіі ў працэсе вырабу канкрэтных прадметаў, ажыццяўлення пэўных відаў работ.

Згодна з дзейнасным падыходам засваенне вучнямі зместу вучэбнага матэрыялу ажыццяўляецца ў ходзе асабістай актыўнай дзейнасці. Дзейнасць пры гэтым разглядаецца як крыніца фарміравання асобы і галоўны фактар яе развіцця. У працэсе навучання важна актыўнае выкарыстанне разнастайных відаў дзейнасці (пазнавальнай, праектнай, камунікатыўнай, гульнявой).

Згодна з кампетэнтнасным падыходам галоўнае ў працэсе навучання не фарміраванне асобных ведаў і ўменняў, а стварэнне ўмоў для развіцця здольнасці ажыццяўляць прадугледжаныя праграмай віды і спосабы дзейнасці. У змесце вучэбнага прадмета «Працоўнае навучанне» вылучаны кампетэнцыі, якія ўяўляюць сабой сукупнасць інфармацыйных адзінак, што ўключаюць тэарэтычныя звесткі, спосабы дзейнасці, тэхналагічныя аперацыі і працэсы, якія адлюстроўваюць змест і характар пэўнага віду дзейнасці.

Вучэбная, вучэбна-працоўная, працоўная дзейнасць, маючы практыка-пераўтваральны характар, сама становіцца прадметам засваення. Кампетэнцыі як ўласцівасці індывіда праяўляюцца ў выглядзе ўмельства, спосабу асобаснай самарэалізацыі, формы выяўлення здольнасцей. Веды, уменні і навыкі становяцца не мэтай, а сродкам развіцця асобы вучня, фарміравання яго кампетэнцый.

Згодна з культуралагічным падыходам працэс навучання павінен быць накіраваны на фарміраванне культуры асобы, таму асноўнай мэтай вучэбнага прадмета з’яўляецца фарміраванне асноў тэхналагічнай граматнасці асобы. Гэтаму спрыяе вывучэнне тэхналогіі рамёстваў, рэалізацыя прынцыпу прадуктыўнасці, г. зн. стварэнне асобасна і грамадска значнага прадукту дзейнасці, фарміраванне культуры працы і міжасобаснага ўзаемадзеяння ў працэсе вучэбна-працоўнай дзейнасці.

Кампетэнцыі і змест, які забяспечвае іх фарміраванне

Фарміраванне прадметна-канструктарскай кампетэнцыі забяспечваецца пры дапамозе паслядоўнага ўскладнення канструктарскай дакументацыі – ад простых схем да чарцяжоў разгортак і зборачных адзінак; прадметна-тэхналагічнай – ад простых схем да інструкцыйна-тэхналагічных карт; выканальніцкай – дзякуючы ўскладненню вырабаў і тэхналагічных аперацый, якія ажыццяўляюцца; прафарыентацыйнай – за кошт агульнага ўяўлення аб прафесіях (што робяць, чым працуюць, што ў выніку атрымліваюць, ад чаго залежыць паспяховасць працы).

Прыватнаметадычныя прынцыпы адбору зместу навучання

Прынцып прадуктыўнасці прадугледжвае стварэнне асобасна і грамадска значнага прадукту дзейнасці, фарміраванне культуры працы і міжасобаснага ўзаемадзеяння ў працэсе вучэбна-працоўнай дзейнасці.

Прынцып пераемнасці прадугледжвае апору на вопыт вучняў, набыты на папярэдніх этапах навучання. Раздзелы праграмы дашкольнай адукацыі: «Ручная праца», «Праца ў прыродзе», «Самаабслугоўванне» і «Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва» – атрымліваюць далейшае развіццё пры вывучэнні наступных раздзелаў вучэбнага прадмета «Працоўнае навучанне»: «Тэхналогія апрацоўкі матэрыялаў»; «Тэхналогія раслінаводства»; «Тэхналогія гаспадарання»; «Тэхналогія народных рамёстваў».

Прынцып цэласнасці прадугледжвае ўключэнне вучняў у вучэбна-працоўную дзейнасць па рэалізацыі цэласнай тэхналогіі ад ідэі будучага вырабу да яго выканання і з’яўлення новай ідэі, новай канструкцыі вырабу і/або тэхналогіі яго выканання. Пры гэтым прадугледжваецца паслядоўнае ўскладненне канструктыўных і тэхналагічных асаблівасцей вырабаў.

Прынцып варыятыўнасці азначае розныя варыянты адукацыйнага працэсу, якія дазваляюць дасягнуць мэт і задач працоўнага навучання ў адпаведнасці з патрабаваннямі адукацыйнага стандарту. Зыходзячы з патрэб, магчымасцей, здольнасцей вучняў, запытаў бацькоў, магчымасцей матэрыяльна-тэхнічнай базы, асаблівасцей сацыяльна-эканамічнага і сацыякультурнага асяроддзя, настаўніку даецца магчымасць уносіць карэктывы ў змест навучання.

Прынцып неабходнасці і дастатковасці тэарэтычных звестак для выканання практычных работ. Для разумення і ажыццяўлення тэхналогіі вырабу прадуктаў дзейнасці на кожным уроку акцэнтуецца ўвага на канструкцыйных матэрыялах, інструментах і прыстасаваннях, стадыях і этапах тэхналогіі, правілах арганізацыі рабочага месца і бяспечнай работы, крытэрыях і паказчыках ацэнкі якасці вырабу, а таксама на самаацэнцы дасягнення асобасных, метапрадметных і прадметных вынікаў вучэбна-працоўнай дзейнасці.

Прынцып інтэграцыі і рэалізацыі міжпрадметных сувязей прадугледжвае выкарыстанне звестак з іншых вучэбных прадметаў у працэсе пазнавальнай і вучэбна-працоўнай дзейнасці. Адрозніваюць папярэднія, адначасовыя і наступныя міжпрадметныя сувязі. Гэта азначае, што на занятках па працоўным навучанні можна не толькі абапірацца на веды і ўменні, засвоеныя вучнямі пры вывучэнні іншых вучэбных прадметаў, але і ўпершыню знаёміць з паняццямі, фарміраваць спосабы дзейнасці, якія будуць прымяняцца на занятках па іншых вучэбных прадметах.

Вывучаемыя раздзелы

«Тэхналогія і грамадства»;

«Тэхналогія апрацоўкі матэрыялаў»;

«Тэхналогія народных рамёстваў»;

«Тэхналогія гаспадарання»;

«Тэхналогія раслінаводства»;

«Я і свет тэхналогій».

Дадатковая інфармацыя (асаблівасці арганізацыі навучання прадмету)

Раздзел «Тэхналогія і грамадства» дазваляе вучням усвядоміць узаемаўплыў тэхналогіі і грамадства (вытворчасці); актуалізаваць вопыт, набыты ва ўстановах дашкольнай адукацыі, стварыць арыенціровачную аснову для паспяховага навучання, пазнаёміцца з правіламі арганізацыі працоўнай дзейнасці і правіламі бяспечнай работы; аналізаваць стадыі (ідэя – вобраз – канструкцыя – паслядоўнасць вырабу – выраб – ацэнка – новая ідэя) і этапы тэхналогіі (падрыхтоўчы, асноўны і заключны). Акцэнтуецца ўвага на разнастайнасці матэрыялаў: канструкцыйныя (асноўныя матэрыялы вырабаў (канструкцый), прыродныя і падручныя матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца не па прамым прызначэнні.

У рамках раздзела «Тэхналогія апрацоўкі матэрыялаў» прадугледжана паслядоўнае азнаямленне з рознымі матэрыяламі:

з паперай і кардонам: з белай і каляровай паперай (І клас), кардонам тонкім аднаслойным (ІІ клас), калькай, капіравальнай і гафрыраванай паперай, паліграфічным і ўпаковачным кардонам (ІІІ клас);

тэкстыльнымі матэрыяламі: баваўнянымі тканінамі (І клас), ільнянымі (ІІ клас), шарсцярнымі (ІІІ клас), тканінамі і тэкстыльнымі матэрыяламі з сінтэтычных і змешаных валокнаў (IV клас); ніткамі для шыцця, вышывання, пляцення;

прыроднымі матэрыяламі: шышкамі, жалудамі, каштанамі, галінкамі, пладамі рабіны, глогу, насеннем ясеня, клёна, алешыны (І клас), шкарлупінамі лясных і грэцкіх арэхаў, каранямі дрэў, насеннем ліпы, лопуху, пёрамі (ІІ клас), ракавінкамі, каменьчыкамі, яечнай шкарлупінай (ІІІ клас), карой дрэў (IV клас);

падручнымі матэрыяламі: шпагатам, тонкім шнурам, тасьмой, вяроўкай, саломінкамі для кактэйлю (І клас), кардоннымі ўпакоўкамі; пластмасавымі шкляначкамі, слоікамі (ІІ клас), пластыкавымі флаконамі, драўлянымі вырабамі: палачкамі для марожанага, прышчэпкамі, дэталямі драўлянага канструктара (ІІІ клас), дротам (IV клас).

Гэта забяспечвае магчымасць не толькі азнаёміць з шырокім пералікам матэрыялаў, але і спрыяе развіццю фантазіі, творчай самарэалізацыі вучняў. У кожным наступным класе прадугледжана выкарыстанне ў практычнай дзейнасці ўсіх вывучаных раней матэрыялаў.

У практычнай дзейнасці пераважае выраб прадметаў па ўзоры (І клас), графічным адлюстраванні (ІІ клас), эскізе і схеме (ІІІ клас), уласнай задуме (IV клас). Адначасова адбываецца ўскладненне вырабаў: ад аднадэталёвых да шматдэталёвых, ад плоскасных да аб’ёмных, ад нераздымных да раздымных; ад статычных да дынамічных.

Раздзел «Тэхналогія народных рамёстваў» знаёміць з найбольш даступнымі для вучняў кожнага класа рамёствамі:

з выцінанкай (сіметрычная, рапортная і чатырохпрамянёвая разеткавая выцінанка, вырабленая па ўзоры з наяўнай разметкай (І клас), сіметрычная, рапортная і васьміпрамянёвая разеткавая выцінанка па ўласнай разметцы (ІІ клас), сіметрычная, рапортная і шасціпрамянёвая разеткавая выцінанка на аснове аналагаў (ІІІ клас), камбінаваная выцінанка па ўласнай задуме (IV клас));

фларыстыкай (плоскасная аплікацыя ў паласе і квадраце (І клас), стылізацыя выяў жывёл, птушак, насякомых, пейзаж (ІІ клас), стварэнне аб’ёмных кампазіцый (ІІІ клас), ікебана (IV клас));

саломапляценнем (плоскасныя (ІІ клас) і аб’ёмныя вырабы з трубчастай саломкі (ІІІ клас), саламяная скульптура (IV клас));

вязанне кручком (вязанне ланцужка з паветраных вочак, паўслупка, наклейванне ланцужкоў (ІІІ клас), вязанне слупка без накіду, выраб прадметаў па схеме і апісанні (IV клас));

вышыўка крыжам па ўзоры і схеме (IV клас).

Арганізуючы заняткі ў рамках дадзенага раздзела, неабходна ўлічваць нацыянальныя і рэгіянальныя асаблівасці сацыякультурнай спадчыны (наяўнасць мастацкіх промыслаў: саломапляцення, інкрустацыі саломкай, ткацтва, вышыўкі, роспісу, фларыстыкі, керамікі і інш.).

Раздзел «Тэхналогія гаспадарання» спрыяе фарміраванню вопыту па самаабслугоўванні: сервіроўцы стала к чаю (І клас); доглядзе адзення і абутку (ІІ клас); дробным рамонце адзення (ІІІ клас); дробным рамонце кніг (IV клас); культуры паводзін у побыце, выхаванню самастойнасці.

Раздзел «Тэхналогія раслінаводства» пазнаёміць вучняў з прыёмамі і правіламі догляду пакаёвых (І і ІІ клас) і кветкава-дэкаратыўных (ІІІ і IV клас) раслін.

Раздзел «Я і свет тэхналогій» прызначаны для падвядзення вынікаў навучання за год, аналізу вучэбна-працоўных дасягненняў кожнага вучня, вызначэння ўзроўню асваення вывучаных тэхналогій. У гэтым раздзеле прадугледжана выкананне калектыўных выніковых заданняў «Танец матылькоў» (І клас), «Квітнеючы луг» (ІІ клас), «Падводнае царства» (ІІІ клас), у рамках якіх кожны вучань стварае выраб на зададзеную тэму. Матэрыялы і тэхналогію вырабу вучні выбіраюць па ўласным жаданні. У IV класе на выніковых занятках праводзіцца выстава-кірмаш вырабаў, зробленых на ўроках і дома.

Паслядоўнасць вучэбных заняткаў адлюстравана ў метадычных рэкамендацыях і каляндарна-тэматычным планаванні. Яна прадугледжвае падрыхтоўку падарункавых сувеніраў да свят, цацак да Новага года, магчымасці вучняў па зборы прыроднага матэрыялу, а таксама рэкамендаваную псіхолагамі змену відаў працоўнай дзейнасці.

Ва ўсіх раздзелах уведзена рубрыка «Прафесійная арыентацыя», прызначэнне якой – пазнаёміць вучняў з рознымі прафесіямі, зместам працы (прадмет (аб’ект) працы, сродкі працы, прадукт (вынік) працы, асноўныя віды работ), а таксама з патрабаваннямі прафесіі да чалавека, яго асобасных (уласцівасці і якасці асобы) кампетэнцый.

Асноўнымі метадамі працоўнага навучання з’яўляюцца дэманстрацыя, практыкаванні, доследы і назіранні, практычныя работы і метад праектаў, якія рэалізуюцца ў працэсе вырабу вучнямі канкрэтных прадуктаў працы, што адпавядаюць патрабаванням функцыянальнасці і эстэтычнай выразнасці (карысці і прыгажосці). Большая частка вучэбнага часу (не менш за 80 %) адводзіцца практычнай дзейнасці вучняў. На выраб можа адводзіцца 1 ці 2 ўрокі ў залежнасці ад складанасці канструкцыі і аб’ёму работы, якую патрэбна выканаць. Настаўнік можа выбраць любыя з вырабаў, прапанаваных у вучэбнай праграме (рубрыка «Прыкладныя вучэбныя заданні») або падабраць іншыя, канструкцыя і тэхналогія вырабу якіх адпавядае зместу вывучаемага раздзела. Вырабы могуць вырабляцца па тэхналагічнай карце, рысунку, уяўленні (на аснове аналагаў), па ўласнай задуме. Настаўніку даецца магчымасць выкарыстоўваць каля 30 % вучэбнага часу па ўласным меркаванні пры ўмове дасягнення патрабаванняў да ўзроўню падрыхтоўкі вучняў, названых у адукацыйным стандарце па працоўным навучанні і ў вучэбнай праграме.

Прафарыентацыйная накіраванасць працоўнага навучання рэалізуецца праз гутаркі на вучэбных занятках, сустрэчы з людзьмі розных прафесій, экскурсіі.

У праграме вылучаны міжпрадметныя сувязі, якія дапамагаюць рэалізаваць інтэграцыйны характар прадмета «Працоўнае навучанне».

Курсівам з зорачкай пазначаны тэмы, якія з’яўляюцца неабавязковымі для вывучэння і могуць вывучацца па меркаванні настаўніка.

Пісьмовыя кантрольныя работы праграмай не прадугледжаны.

 

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА 35 гадзін

 

ТЭХНАЛОГІЯ І ГРАМАДСТВА (1 гадзіна)

 

Тэарэтычныя звесткі. Стадыі і этапы тэхналогіі на аснове аналізу вырабаў, зробленых у папярэднім навучальным годзе. Азнаямленне са зместам навучання ў бягучым годзе.

Арганізацыя рабочага месца. Правілы бяспечнай работы. Прадметы, сродкі, прадукты працы. Асноўныя тэхналагічныя аперацыі па рабоце з паперай, кардонам, тэкстыльнымі, прыроднымі і падручнымі матэрыяламі. Культура працы.

Прафесійная арыентацыя. Гутарка «Тэхналогія, праца, прафесія, чалавек». Прафесійна важныя якасці. Самаадукацыя і самавыхаванне.

Практычная дзейнасць. Вызначэнне відаў канструкцыйных матэрыялаў, інструментаў і прыстасаванняў, якія выкарыстоўваюцца ў IV класе. Арганізацыя рабочага месца. Выраб альбома.

Прыкладнае вучэбнае заданне: альбом для наклеек.

 

ТЭХНАЛОГІЯ АПРАЦОЎКІ МАТЭРЫЯЛАЎ (19 гадзін)

 

Вырабы з паперы і кардону (9 гадзін)

 

Тэарэтычныя звесткі. Уласцівасці паперы і кардону: таўшчыня, трываласць, пругкасць, водапранікальнасць.

Асновы графічнай граматы: месца праколу, восевая лінія. Пабудова акружнасці. Пабудова трохвугольніка пры дапамозе цыркуля. Разгортка аб’ёмнага вырабу. Клапаны на разгортках.

Паняцці: дэталь, зборачная адзінка, камплект. Індывідуальнае, групавое і калектыўнае канструяванне асобных элементаў і кампаноўка іх у адзіны камплект. Каляровае і дэкаратыўнае рашэнне вырабаў.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: разметка чарцёжнымі інструментамі, згінанне кардону, праколванне адтулін, выкананне драцянога злучэння. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: розныя віды паперы і кардону.

Інструменты: аловак, лінейка, вугольнік, цыркуль, шыла, кусачкі.

Прафесійная арыентацыя. Канструктар (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутарка «Гісторыя цыркуля».

 

Міжпрадметныя сувязі

Матэматыка. Адзінкі вымярэння даўжыні: міліметр, сантыметр і суадносіны паміж імі. Плошча прамавугольніка і квадрата. Акружнасць і круг. Пабудова акружнасці з зададзеным цэнтрам і радыусам з дапамогай цыркуля. Уяўленне пра целы: куб, прызму, піраміду, конус, цыліндр, шар. Разгортка куба.

Выяўленчае мастацтва. Колер як сродак перадачы настрою. Абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Стварэнне аб’ёмнага вобраза шляхам камбінацыі прадметаў рознай формы. Прасторавая канструкцыя з прамавугольных і цыліндрычных форм рознай велічыні і аб’ёму.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па тэхнічным рысунку, эскізе, інструкцыйнай і тэхналагічнай карце, уласнай задуме. Аналіз формы, канструкцыі і тэхналогіі вырабу прадмета. Чытанне графічных рысункаў, пабудова разгортак, выбар матэрыялу, разметка дэталей, рэзанне, згінанне, злучэнне дэталей рознымі спосабамі, афармленне вырабаў, аналіз гатовага вырабу.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: каробачкі, шкатулкі, падарункавыя ўпакоўкі рознай формы, упрыгажэнні да народных свят (Каляды, Гуканне вясны, Купалле), аб’ёмныя аплікацыі з папяровых палосак.

Дэкаратыўныя элементы касцюма: каралі, падвескі, галаўныя ўборы.

Цацкі: цацкі і падвескі да Новага года, фігуркі птушак, жывёл, дынамічныя цацкі, кампазіцыя «Казачны горад».

 

Вырабы з тэкстыльных матэрыялаў (6 гадзін)

 

Тэарэтычныя звесткі. Тканіны з хімічных і змешаных валокнаў. Прызначэнне тканін, іх тэхналагічныя ўласцівасці (адносіны да ўвільгатнення, уздзеяння высокай тэмпературы, змінальнасць). Адрозненне тэкстыльных матэрыялаў па структуры. Адметныя асаблівасці тканіны і іншых тэкстыльных матэрыялаў (трыкатаж, футра, сінтэпон). Выбар тэкстыльных матэрыялаў для розных вырабаў.

Абрэзкавае шыццё. Віды ўзораў абрэзкавага шыцця. Каляровае рашэнне вырабу.

Выяўленчая нітка. Матэрыялы для працы (кардон, каляровыя ніткі). Прынцыпы пабудовы рысунка на паперы. Прыёмы перапляцення нітак. Каляровае рашэнне.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: апрацоўка краю швом «цераз край», злучэнне дэталей сцябліністым швом, нанясенне рысунка на аснову для выяўленчай ніткі, праколванне асновы іголкай, перапляценне ніткамі. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: баваўняныя тканіны, ільняныя, шарсцяныя тканіны*, штучнае футра, трыкатажныя палотны*, ніткі для шыцця, вышывання, пляцення.

Інструменты і прыстасаванні: нажніцы, крэйда кравецкая, іголка, шпількі кравецкія, напарстак, аловак, шыла.

Прафесійная арыентацыя. Кравец (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутаркі «Іголачка-чараўніца», «Гісторыя і традыцыі абрэзкавага шыцця».

 

Міжпрадметныя сувязі

Матэматыка. Адзінкі вымярэння даўжыні: міліметр, сантыметр і суадносіны паміж імі. Акружнасць і круг. Пабудова акружнасці з зададзеным цэнтрам і радыусам з дапамогай цыркуля.

Выяўленчае мастацтва. Абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм. Асаблівасці колеру ў дэкаратыўным адлюстраванні. Халодная і цёплая колеравая гама.

 

Практычная дзейнасць. Параўнанне тканіны і трыкатажнага палатна, тканіны і футра, тканіны і сінтэпону па вонкавым выглядзе. Аналіз формы, канструкцыі і тэхналогіі вырабу прадмета. Выразанне вырабу па схеме, графічным адлюстраванні, тэхналагічнай карце, уласнай задуме. Выбар матэрыялу, выраб лякал, разметка дэталей па лякалах, выкройванне дэталей, апрацоўка краю вырабу швом «цераз край», пяцельным швом*, злучэнне дзвюх дэталей сцябліністым швом, швом «назад іголку»*, упрыгожванне вырабу вядомымі швамі, выкананне аплікацыі, аналіз гатовага вырабу, тэхналогіі яго выканання. Выбар узору для выяўленчай ніткі, выбар матэрыялу, нанясенне рысунка на аснову, праколванне адтулін, выкананне перапляцення нітак па рысунку, аздабленне вырабу, аналіз выніку работы і тэхналогіі выканання.

 

Прыкладныя вучэбныя заданні

Прыстасаванні для працы: прыстасаванні для захоўвання іголак, нажніц, грабянцоў, акуляраў, мяшэчак.

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: дэкаратыўнае пано «Сонейка», «Мара», дыванок-казка «Вясёлыя абрэзкі», дэкаратыўная падушка.

Цацкі: цацкі-падушкі, «Абрэзкавая змейка».

Паштоўкі, запрашэнні: «Веснавыя таямніцы» (выяўленчая нітка).

 

Вырабы з прыродных матэрыялаў (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Уласцівасці матэрыялаў (форма, колер, памеры). Варыятыўнасць выкарыстання.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: злучэнне дэталей пры дапамозе клею, штыркоў. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: шышкі, жалуды, каштаны, галінкі і кара дрэў, насенне ліпы, ясеня, шкарлупіны арэхаў, лопух і інш.

Інструменты і прыстасаванні: нож, шыла, памазок для клею. Правілы бяспечнай работы шылам.

Прафесійная арыентацыя. Ландшафтны дызайнер (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутаркі «Прыгажосць прыроды», «Гармонія ў кампазіцыі».

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Абагульненасць формы ў дэкаратыўна-прыкладным мастацтве. Суцэльнасць скульптурнай формы. Характэрныя рысы выразнасці фігуры чалавека і жывёлы ў руху і спакоі. Характэрныя асаблівасці прапорцый чалавека і жывёлы. Стварэнне аб’ёмнага вобраза шляхам камбінацыі прадметаў рознай формы. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм.

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па ўласным задуме. Аналіз тэхналогіі вырабу прадмета. Падбор прыроднага матэрыялу, злучэнне дэталей рознымі спосабамі, афармленне вырабу, аналіз канструкцыі гатовага вырабу.

 

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: міні-скульптура «Любімы герой казкі», «Спартсмен», кампазіцыі «Варона і ліса», «Танец матылькоў», «У гасцях у казкі», «Рэпка», фігуркі звяроў і птушак.

 

Вырабы з падручных матэрыялаў (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Агульнае ўяўленне пра металы. Дрот, яго прымяненне. Уласцівасці: гнуткасць, пластычнасць, трываласць, электраправоднасць, колер.

Разнастайнасць вырабаў з пластмас. Варыятыўнасць выкарыстання падручных матэрыялаў. Форма ў канструяванні. Стылізацыя формы. Дынамічныя і статычныя фігуры. Спосабы перадачы дынамічнасці.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: разметка, гібка, праўка, рэзанне, скручванне. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: дрот, пластмасавыя флаконы, вечкі, упакоўкі для цукерак, пластыкавыя футляры «кіндэр-сюрпрызаў», трубачкі ад фламастараў і інш.

Інструменты і прыстасаванні: кусачкі, нажніцы, шыла, тоўстая іголка. Правілы бяспечнай работы інструментамі.

Прафесійная арыентацыя. Электрык (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутарка «Правілы электра- і пажарнай бяспекі».

 

Міжпрадметныя сувязі

Матэматыка. Акружнасць і круг. Пабудова акружнасці з зададзеным цэнтрам і радыусам з дапамогай цыркуля.

Выяўленчае мастацтва. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм. Рытм, сіметрыя, асіметрыя ў дэкаратыўных формах.

Практычная дзейнасць. Аналіз уласцівасцей наяўных рэчаў і матэрыялаў. Выкананне вырабу па ўзоры, эскізе, уласнай задуме. Аналіз тэхналогіі вырабу. Распрацоўка кампазіцыі вырабу, выбар асноўных і дапаможных матэрыялаў, неабходных інструментаў і прыстасаванняў, разметка, выраб дэталей, злучэнне, аздабленне вырабу, яго аналіз.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: кветкі з дроту і нітак.

Цацкі: фігуркі людзей: «Вясёлыя чалавечкі», «Сяброўкі»; фігуркі жывёл: «Дружок», «Конік», «Жырафчыкі»; лялькі-марыянеткі; драцяныя геаметрычныя фігуры і галаваломкі.

 

ТЭХНАЛОГІЯ НАРОДНЫХ РАМЁСТВАЎ (11 гадзін)

 

Выцінанка (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Злучэнне ў вырабе розных відаў выцінанак. Форма ўзору, памеры, суадносіны частак і іх размяшчэнне. Цэласнасць вырабу.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: складванне, выразанне, наклейванне. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: папера.

Інструменты: нажніцы, аловак.

Дапаможныя матэрыялы: клей-аловак.

Прафесійная арыентацыя. Знаёмства з творчасцю беларускіх народных майстроў. Прафесійна важныя якасці майстра. Гутарка «Мае выцінанкі».

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Выразныя сродкі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў.

Чалавек і свет. Побыт беларусаў.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па ўзоры, па ўласнай задуме. Распрацоўка кампазіцыі ўзору, выбар паперы, выразанне ўзораў, наклейванне на аснову, аналіз атрыманай выцінанкі, тэхналогіі выразання.

 

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: сурвэткі, ражкі, падзоры для паліц, ручнікі, пано «Поры года», «Жар-птушка», «Казачная кветка», «Дрэва жыцця».

 

Вышыўка (3 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Беларуская вышыўка крыжам. Матэрыялы для вышыўкі, іх уласцівасці. Схематычны запіс узораў для вышыўкі. Афармленне гатовай вышыўкі.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: нацягванне тканіны на пяльцы, замацаванне ніткі на тканіне, вышыванне крыжыка. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: тканіна для вышыўкі крыжам або канва, ніткі мулінэ.

Інструменты і прыстасаванні: нажніцы, іголкі, ніткаўцягальнік, пяльцы.

Прафесійная арыентацыя. Вышывальшчыца (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутарка «Беларуская вышыўка крыжам і яе асаблівасці».

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Выразныя сродкі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Вобразнае значэнне колеру. Асаблівасці колеру ў дэкаратыўным адлюстраванні. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм.

Чалавек і свет. Рамесныя вырабы беларускіх майстроў.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па ўзоры, схеме. Выбар узору вышыўкі, падбор тканіны і нітак, вышыванне ўзору крыжам, афармленне вырабу, аналіз гатовага вырабу.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: мініяцюрнае пано.

Запрашэнні, паштоўкі, прысвечаныя святу «Развітанне з IV класам».

 

Вязанне кручком (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Схематычны відарыс узору. Умоўныя абазначэнні (паветранае вочка, паўслупок, слупок без накіду, слупок з накідам). Каляровае рашэнне вырабаў.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: вязанне слупка без накіду і слупка з накідам*. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: ніткі для вязання.

Інструменты: кручок для вязання.

Прафесійная арыентацыя. Вязальшчыца (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутарка «Прыгажосць вязаных рэчаў».

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Выразныя сродкі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Вобразнае значэнне колеру. Асаблівасці колеру ў дэкаратыўным адлюстраванні. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм.

Чалавек і свет. Рамесныя вырабы беларускіх майстроў.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па ўзоры, схеме. Падбор нітак і кручка, вязанне вырабаў па схеме і апісанні, афармленне вырабу, аналіз гатовага вырабу.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: пано «Палявыя кветкі».

Дэкаратыўныя элементы касцюма: упрыгажэнні з ланцужкоў і дробных вязаных элементаў (кветачак).

 

Фларыстыка (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Паняцце пра аранжыроўку раслін. Асаблівасці стварэння кветкавых кампазіцый. Прынцыпы аранжыроўкі раслін: прапорцыі, сіметрыя, асіметрыя, ураўнаважанасць, дынамічнасць, суадносіны з фонам.

Паняцце «ікебана». Сімволіка раслін у ікебане.

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: абрэзка, звязванне пучкоў, размяшчэнне на аснове і мацаванне. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: расліны, засушаныя з захаваннем аб’ёму.

Прыстасаванні: аснова для мацавання раслін (пластыкавыя ўпакоўкі).

Дапаможныя матэрыялы: пластылін, дрот, ніткі.

Прафесійная арыентацыя. Фларыст-дызайнер (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Знаёмства з творчасцю беларускіх народных майстроў. Гутарка «Мастацтва састаўлення букета. Мастацтва ікебаны».

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Выразныя сродкі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: абагульненасць формы, рытмічнае чаргаванне ўзораў, яркасць колеру, сувязь формы з аздабленнем і прызначэннем прадмета. Вобразнае значэнне колеру. Асаблівасці колеру ў дэкаратыўным адлюстраванні. Дэкаратыўнае абагульненне прыродных форм. Халодная і цёплая колеравая гама.

 

Практычная дзейнасць. Стварэнне кампазіцый па ўзоры, рысунку, уяўленні. Выбар матэрыялу, падрыхтоўка асновы, састаўленне кампазіцыі, замацаванне раслін на аснове, афармленне гатовага вырабу, аналіз гатовых работ.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Дэкаратыўныя элементы інтэр’ера: букеты ў лінейным стылі, зімовы букет, кветкавыя кампазіцыі, букет-шар.

 

Саломапляценне (саламяная скульптура) (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Падрыхтоўка саломкі для работы. Спосабы вырабу і аздаблення саламяных скульптур, злучэння дэталей. Кампазіцыйныя патрабаванні да саламянай скульптуры (прапорцыі, дынамічнасць, статычнасць, колеравае рашэнне).

Асноўныя тэхналагічныя аперацыі: замочванне саломкі, перавязванне пучкоў, падразанне. Патрабаванні да якасці выканання.

Матэрыялы: саломка.

Інструменты: нажніцы.

Дапаможныя матэрыялы: ніткі, тасьма.

Прафесійная арыентацыя. Гутарка «Традыцыі народнага саломапляцення». Знаёмства з творчасцю беларускіх народных майстроў.

 

Міжпрадметныя сувязі

Выяўленчае мастацтва. Суцэльнасць скульптурнай формы. Характэрныя асаблівасці прапорцый чалавека і жывёлы. Характэрныя рысы выразнасці фігуры чалавека і жывёлы ў руху і спакоі.

Чалавек і свет. Рамесныя вырабы беларускіх майстроў.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне вырабаў па рысунку, уяўленні, уласнай задуме. Распрацоўка кампазіцыі вырабу, падрыхтоўка саломкі, перавязванне пучка саломкі, аздабленне вырабу ніткамі, тасьмой*, аналіз выкананага вырабу, тэхналогіі вырабу.

Прыкладныя вучэбныя заданні

Цацкі: конік, козлік, баранчык, лялька.

 

ТЭХНАЛОГІЯ ГАСПАДАРАННЯ (2 гадзіны)

 

Забеспячэнне побыту сям’і (2 гадзіны)

 

Тэарэтычныя звесткі. Бібліятэка. Кніга, яе часткі. Догляд кніг і іх рамонт. Неабходныя інструменты і прыстасаванні.

Варыянты дэкаратыўных элементаў афармлення інтэр’ера.

Распрацоўка праектаў і выраб сувеніраў да свята «Развітанне з IV класам» для вучняў, педагогаў, бацькоў, пераможцаў конкурсаў*.

Прафесійная арыентацыя. Брашуроўшчык, пераплётчык (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці). Гутарка «Кнізе – доўгае жыццё». Беражлівыя адносіны да кніг. Парады ўмелых ручак.

 

Міжпрадметныя сувязі

Руская мова. Этыка маўлення. Асноўныя этычныя правілы зносін. Складанне віншаванняў.

Літаратурнае чытанне. Складанне загадак, прыказак, казак.

 

Практычная дзейнасць. Выкананне дробнага рамонту кніг.

Распрацоўка і выраб дэкаратыўных элементаў інтэр’ера (рамачак), сувеніраў.

 

ТЭХНАЛОГІЯ РАСЛІНАВОДСТВА (1 гадзіна)

 

Догляд кветкава-дэкаратыўных раслін (1 гадзіна)

 

Тэарэтычныя звесткі. Цыбульныя расліны (нарцысы, цюльпаны, гіяцынты і інш.). Правілы падрыхтоўкі цыбулін раслін да пасадкі. Правілы пасадкі цыбульных дэкаратыўных раслін.

Прафесійная арыентацыя. Гутарка «Расліны вакол нас». Азеляняльнік (прадмет, сродкі, прадукт працы; віды работ; прафесійна важныя якасці).

 

Міжпрадметныя сувязі

Літаратурнае чытанне. Развіццё маўлення.

 

Практычная дзейнасць. Падрыхтоўка цыбулін да пасадкі, восеньская пасадка, догляд і назіранне за раслінамі*.

 

Я І СВЕТ ТЭХНАЛОГІЙ (1 гадзіна)

 

Падвядзенне вынікаў навучання на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Выстава-кірмаш вырабаў, зробленых на ўроках і дома.

 

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ

 

Вучні павінны:

прытрымлівацца правіл: бяспечнай работы, рацыянальнай арганізацыі рабочага месца і асабістай гігіены; беражлівых адносін да матэрыялаў, інструментаў і прыстасаванняў, асабістай і грамадскай уласнасці; эканомнага расходавання матэрыялаў; працоўнай і тэхналагічнай дысцыпліны, індывідуальнай і калектыўнай працы;

мець уяўленне: пра стадыі і этапы тэхналогіі, асноўныя патрабаванні да вырабаў, мадэліраванне і канструяванне, сучасны дызайн, эскіз і кампазіцыю вырабу, віды рамёстваў (саломапляценне, фларыстыка, вязанне кручком, вышыўка, выцінанка, абрэзкавае шыццё), вырошчванне цыбульных дэкаратыўных раслін, прафесіі людзей з бліжэйшага акружэння;

распазнаваць (вызначаць): асноўныя віды і ўласцівасці паперы, кардону, тканін, тэкстыльных, прыродных, падручных матэрыялаў; віды швоў па апрацоўцы і аздабленні вырабаў з тэкстыльных матэрыялаў: «наперад іголку» і яго разнавіднасці, «цераз край», сцябліністае, тамбурнае;

характарызаваць (апісваць): раздымныя і нераздымныя злучэнні, віды злучэнняў: клеявое, шчыліннае (з дапамогай надрэзаў), драцяное, змацаванне пластылінам, сшыванне; віды нітак для шыцця, вязання, вышывання; спосабы разметкі тканіны, паперы; асноўныя інструменты і прыстасаванні для работы з паперай, кардонам, дротам, тэкстыльнымі, прыроднымі матэрыяламі, іх прызначэнне і правілы іх выкарыстання;

чытаць і разумець: простыя графічныя адлюстраванні (эскізы, схемы, чарцяжы) інструкцыйныя і тэхналагічныя карты, матывы і схемы ўзораў;

распрацоўваць: у агульным выглядзе паслядоўнасць выканання вырабаў; эскізы гэтых вырабаў;

ажыццяўляць (выконваць): планаванне работы і арганізацыю свайго рабочага месца, выбар інструментаў і прыстасаванняў і іх выкарыстанне; разметку тканіны, паперы, кардону; спосабы і прыёмы апрацоўкі матэрыялаў, якія прадугледжаны праграмай; злучэнне дэталей з паперы, кардону, тэкстыльных, прыродных і падручных матэрыялаў; аздабленне і ўпрыгожванне гатовых вырабаў і іх дэталей; выкананне вырабаў па ўзоры, эскізе, рысунку, схеме, тэхналагічнай карце, уласнай задуме; мадэліраванне і канструяванне з гатовых форм прыродных і падручных матэрыялаў; кантроль правільнасці выканання работы; дробны рамонт кніг.

Выкарыстоўваць набытыя навыкі ў практычнай дзейнасці і паўсядзённым жыцці:

планаваць сваю дзейнасць і кантраляваць яе ход;

ажыццяўляць арганізацыю свайго рабочага месца;

ажыццяўляць тэхналагічны працэс выканання вырабу самастойна або пад кіраўніцтвам настаўніка або дарослага па ўзоры, эскізе, рысунку;

ажыццяўляць аздабленне і ўпрыгожванне гатовых вырабаў;

выконваць прасцейшыя работы па доглядзе дэкаратыўных раслін;

выконваць правілы асабістай гігіены і бяспечнай работы з матэрыяламі, інструментамі, электрапрыборамі;

праяўляць любоў да працы і прыроды, павагу да людзей працы і вынікаў іх дзейнасці; уважлівасць, адказнасць і добрасумленнасць; акуратнасць і беражлівасць; дакладнасць, рацыянальнасць і эканомнасць працоўных дзеянняў; дысцыплінаванасць і стараннасць, цярплівасць і настойлівасць у дасягненні запланаванага выніку; назіральнасць, творчасць і мастацкі густ; аб’ектыўнасць і аргументаванасць сама- і ўзаемаацэнкі; самастойнасць і ўзаемадапамогу; імкненне да самаадукацыі, самавыхавання і самаразвіцця.

Вучэбна-метадычнае забеспячэнне адукацыйнага працэсу

Працоўнае навучанне : падручнік для 4-га класа ўстаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / А. Ф. Журба, Н. А. Юрчанка. – 2-е выд., выпр. і дап. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2014. – 80 с.

Трудовое обучение в 4-м классе : учебно-методическое пособие для учителей учреждений общ. сред. образования с белорус. и рус. яз. обучения /А. Ф. Журба, Н. А. Юрченко. – 2-е изд., испр. – Минск : Национальный институт образования, 2015. – 151 с.

Трудовое обучение : задания для тематического контроля : 4 класс : пособие для учителей учреждений общ. сред. образования с белорус. и рус. яз. обучения / Н. А. Юрченко. – Минск : Аверсэв, 2014. – 44 с.

 

Матэрыяльна-тэхнічнае абсталяванне:

інструменты і прыстасаванні: дошка падкладная, нажніцы школьныя, аловак, памазок для клею, гумка, тачылка, лінейка, трохвугольнік, цыркуль, іголка швейная (№ 2, даўжыня – 30–40 мм), тоўстая іголка (цыравальная), ніткаўцягвальнік, напарстак, кравецкія і англійскія (бяспечныя) шпількі, стэкі, кусачкі, кручок для вязання, шыла, крэйда кравецкая або сухое мыла, сашчэпкі, стэплер, дзіракол;

асноўныя матэрыялы: папера (белая, каляровая), белы і каляровы кардон, калька, капіравальная папера, баваўняная, льняная тканіна, сінтэпон, штучнае футра, канва (тканіна для вышывання), ніткі для шыцця (№ 10 і № 40), вышывання, вязання, прыродныя матэрыялы (шышкі, жалуды, каштаны, галінкі, корч, арэхі, каменьчыкі і інш.), расліны, засушаныя з захаваннем аб’ёмнай формы (галінкі, кветкі), салома, дрот, пластмасавыя ёмістасці;

дапаможныя матэрыялы: клей ПВА, клеючы аловак, пластылін, скотч адна- і двухбаковы.